ZAPLANUJ SWÓJ SPACER

TEATR LALEK BANIALUKA
IM. JERZEGO ZITZMANA

ul. Mickiewicza 20

Teatr do życia powołany został z inicjatywy dwóch miejscowych plastyków Jerzego Zitzmana i Zenobiusza Zwolskiego pod nazwą Teatr Kukiełek Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci „Banialuka”. Jego pierwsza premiera odbyła się 7 grudnia 1947 r. w sali kawiarnianej Kina „Rialto” przy ul. 1 Maja 7, w bezpośrednim sąsiedztwie siedziby Teatru Polskiego. Plastyczny rodowód jego animatorów na wiele dziesięcioleci zadecydował o artystycznym obliczu zespołu.

Od października 1948 r. do lutego 1950 r. widowiska „Banialuki” prezentowane były w sali dansingowej Hotelu „Prezydent” przy ul. 3 Maja 10, a następnie do 1958 r. w pomieszczeniach dawnej loży masońskiej przy ul. Chopina 3. W styczniu 1950 r. teatr został upaństwowiony i otrzymał, będący własnością Gminy Żydowskiej, budynek Domu Ludowego im. Chaima N. Bialika przy ul. Mickiewicza 20. Usytuowany w bezpośrednim sąsiedztwie istniejącej w latach 1881–1940 synagogi gmach, do nowych potrzeb zaprojektowali Mieczysław Szymuś, Andrzej Pawłowski i Kazimierz Górski.

Budynek „Banialuki” przy ul. Mickiewicza 20 był pierwszym w skali województwa teatrem lalkowym z widownią na 268 miejsc. Jego otwarcie w 1958 r. zbiegło się ze zmianą dyrekcji. W konsekwencji kolejnymi kierownikami zespołu byli m. in. dyrektorzy Teatru Polskiego: Andrzej Uramowicz i Mieczysław Górkiewicz. Z chwilą jednak kiedy w 1965 r. do Bielska-Białej powrócił Zitzman, sytuacja ustabilizowała się. W tym czasie wpływ na oprawę plastyczną przygotowywanych widowisk miała obecność drugiego zawodowego plastyka Andrzeja Łabińca, a także współpraca z grupą wybitnych artystów plastyków, wśród których byli m. in. Marian Bogusz, Jerzy Nowosielski, Jerzy Szymański i Krzysztof Wejman. W repertuarze teatru obok literatury filozofującej i ogólnoludzkiej, obecne były widowiska wyrastające z tradycji regionu, odwołujące się do śląskiej twórczości literackiej m. in. Gustawa Morcinka. Na jego scenie swoje przedstawienia realizowali m. in. wybitni twórcy polskiego lalkarstwa: Irena Wojutycka, Leokadia Serafinowicz, Wojciech Wieczorkiewicz, Stanisław Ochmański i Jan Dorman.

W działalności Teatru ważną rolę pełnią organizowane co dwa lata międzynarodowe festiwale teatrów lalkowych, pomyślane jako przegląd dorobku artystycznego polskiego i zagranicznego lalkarstwa. Przykładem tego na wstępie było zorganizowane w maju 1966 r. spotkanie polskich i czeskich teatrów lalkowych pod nazwą „Bielskie Rendez-Vous”. Z czasem ów przegląd przerodził się w Międzynarodowy Festiwal Teatrów Lalek, jedną z najważniejszych imprez lalkarskich świata. U podstaw jego założeń ideowo-programowych tkwiła chęć stworzenia platformy wzajemnych kontaktów, umożliwiających konfrontację i międzynarodową wymianę artystycznych doświadczeń, a także chęć zaktywizowania środowisk twórczych regionu śląskiego. Spotkania te od samego początku wyznaczały realizowanym w Bielsku-Białej spektaklom wysoki poziom. Za ich sprawą „Banialuka” zdołała wypracować pozycję jednego z ważniejszych ośrodków światowego lalkarstwa.

Współcześnie w jej działalności artystycznej odnajdujemy widowiska opracowywane zarówno w poetyce teatrów lalkowych, jak i żywego planu, adresowane zarówno do dzieci, młodzieży, jak i dorosłych. I jakkolwiek tradycyjna lalka nie zniknęła z jej sceny, to jednak najczęściej bywa ona dopełnieniem aktora, jako jego partner, tło i punkt odniesienia. Celowi temu służy w siedzibie teatru otwarta w maju 2007 r. i licząca 128 miejsc tzw. „Scena na Piętrze”.

Ze swoimi przedstawieniami zespół występował na wszystkich kontynentach i w kilkudziesięciu krajach świata, m. in. w Iranie, Izraelu, Mongolii, Japonii, Chile i Stanach Zjednoczonych. Uczestniczył w najbardziej prestiżowych festiwalach teatralnych, m. in. w Edynburgu, Awinionie, Cividale, Nowym Jorku i Charleville-Mezieres. Tworzyli dla niego najbardziej znani reżyserzy, scenografowie i kompozytorzy zarówno krajowi, jak i zagraniczni. We wrześniu 1999 r. Rada Miasta nadała teatrowi imię Jerzego Zitzmana.

Na terenie miasta impresaryjną działalność teatralną prowadzi m. in. Bielskie Centrum Kultury – Dom Muzyki, ul. Słowackiego 27, a o walorach indywidualnego oblicza architektonicznego Bielska-Białej świadczą cenne obiekty sakralne, zespoły zabudowy mieszczańskiej, w tym zwłaszcza popularny zespół staromiejski Bielska z fragmentem podcieni (Starówka). Zachowały się także obiekty architektury przemysłowej i rzemieślniczej z przełomu XIX i XX wieku – (np. ciąg ul. Sobieskiego, ul. Cieszyńskiej i ul. 11 Listopada – tzw. Szlak Zabytków Techniki)) oraz dzielnice willowe wraz z obiektem parkowym Cygańskiego Lasu.

CZYTAJ DALEJ

CIEKAWOSTKI

► Aktor Bogusław Kierc ogladał tu przedstwienia będąc jeszcze dzieckiem.

► Tu pracowała matka Jerzego Stuhra.

WAŻNE DATY

► 7 grudnia 1947 r. – inauguracyjna premiera sztuki Zygmunta Lubertowicza O Marysi sierotce i złotookiej sroczce w reżyserii J. Zitzmana i Z. Zwolskiego.

► 1948 r. – wizyta w teatrze Sergiusza Obrascowa i Eugeniusza Sperańskiego.

► 1 stycznia 1950 r. – upaństwowienie teatru.

► 9 lutego 1950 r. – pożar sali balowej Hotelu „Prezydent”, tymczasowej siedziby teatru.

► 1958 r. – teatr wprowadził się do gmachu przy ul. Mickiewicza 20.

► 15–22 maja 1966 r. – odbyło się z okazji Dni Bielska-Białej pierwsze międzynarodowe spotkanie polskich i czeskich teatrów lalkowych pt. „Bielskie Rendez-Vous”.

► 14 maja 1988 r. – premiera sztuki wg tekstów Bruno Schultza pt. Samotność w adaptacji i reżyserii François Lazaro, uznawanej za największe osiągnięcie zespołu.

► W 1997 r. - dyrektor Krzysztof Rau powołał do życia Ośrodek Teatralny, w ramach którego działalność prowadziło pięć niezależnych zespołów: dwa prywatne 3/4-Zusno i Teatr Witak oraz trzy nieformalne grupy twórcze - Teatr Silnia!, Teatr Luka i Dwaj panowie X.

► 1998 r. – Międzynarodowy Festiwal Teatrów Lalkowych otrzymał formułę konkursową.

► 2002 r. – 20. Międzynarodowy Festiwal Sztuki Lalkarskiej zmienił nazwę na "Animacje" - Międzynarodowy Festiwal Sztuki Wizualnej.

► W maju 2012 r. – na XXV Międzynarodowym Festiwalu Sztuki Lalkarskiej gościł Peter Schumann, twórca legendarnego The Bread and Puppet Theatre.

CZYTAJ DALEJ

CIEKAWE POSTACI

Krzysztof Penderecki

Autor muzyki do widowisk „Banialuki”.

Bogusław Pasternak

Autor muzyki do widowisk „Banialuki”.

Henryk Machalica
Aleksander Machalica

BIBLIOGRAFIA ORAZ LINKI

► E. Chojecka: Miasto jako dzieło sztuki. Architektura i urbanistyka Bielska-Białej do 1939 r. Bielsko-Biała 1994 r.

► M. Legendź: Z notatek po ciemku. Teatry w Bielsku-Białej po 1989 roku. Bielsko-Biała 2014.

► Teatr Lalek Banialuka 1947-1997, pod red. L. Kozień. Bielsko-Biała 1997.

► Teatr Lalek Banialuka 1997-2007, pod red. L. Kozień. Bielsko-Biała 2007.

► A. Linert: Bielsko-Bialskie międzynarodowe spotkania teatralne (1966–1978). W: „Zaranie Śląskie” 1979, z. 4, s. 728 – 750.

► www.banialuka.pl (wirtualna panorama)

► pl.wikipedia.org/wiki/Teatr_Lalek_Banialuka

AUTOR: Andrzej Linert

ul. Mickiewicza 20, 43-300 Bielsko-Biała | www.banialuka.pl