Korzystając z serwisu internetowego wyrażasz zgodę na używanie plików cookie. Pliki cookie możesz zablokować za pomocą opcji dostępnych w przeglądarce internetowej. Aby dowiedzieć się więcej, kliknij tutaj.
x
X
ZAPLANUJ SWÓJ SPACER
ŚLĄSKI TEATR LALKI I AKTORA – ATENEUM
ul. św. Jana 10
Teatr do życia powołał w 1945 r. Juliusz Glatty pod egidą Związku Walki Młodych. Jego pierwsza premiera odbyła się w sali Wojewódzkiego Domu Kultury przy ul. Francuskiej 12. Obecna nazwa pojawiła się w 1946 r., z chwilą kiedy mecenat nad zespołem objął Związek Zawodowy Kolejarzy. W latach 1948–1950 siedzibą Teatru był Centralny Dom Hutnika w Chorzowie, a następnie wymagająca remontu i przebudowy sala porestauracyjna przy ul. Św. Jana 10 w Katowicach.
Do czasu jej otwarcia 10 listopada 1964 r. większość premier miała miejsce w teatrze „Komedii” przy ul. Staromiejskiej 17. Początkowo Teatr miał charakter prywatny i posługiwał się wyłącznie lalkami. Upaństwowiony został 25 kwietnia 1958 r. W latach 1990–2005 do swojej dyspozycji posiadał w Dąbrówce Małej, w jednej z północno-wschodnich dzielnic Katowic dodatkowo salę kina „Capitol” na około 220 widzów, przy ul. Gen. Hallera 71. Od 2007 r. dysponuje salą prób „Galeria Ateneum” przy ul. 3 Maja 25.
Jego działalność artystyczna początkowo zdominowana była przez kierujących nim plastyków - w tym zwłaszcza przez pasjonata lalek, domorosłego malarza, rzeźbiarza i marionetkarza Juliusza Glatty’ego (1945–1958), a następnie z upodobaniem sięgającego do zdobyczy śląskiej plastyki i literatury Jerzego Zitzmana (1958–1964) oraz odwołującego się do górnośląskiego folkloru Zygmunta Smandzika (1965–1972). Ważną rolę odgrywała także wieloletnia współpraca z „Ateneum” Alicji Kuryło. W latach późniejszych nurt ten współtworzyli m. in. znakomity śląski prymitywista Teofil Ociepka, autor rysunków satyrycznych Andrzej Czeczot, grafik i malarz Roman Kalarus, zafascynowany polskim folklorem Adam Kilian oraz malarz i wieloletni scenograf bielsko-bialskiej „Banialuki” Andrzej Łabiniec. Przez lata profil artystyczny Teatru kształtowała klasyka dramaturgii teatrów lalkowych oraz twórczość miejscowego środowiska literackiego, w tym m. in. sztuki Gustawa Morcinka, Edmunda Wojnarowskiego i Andrzeja Żaka.
Odwołując się do pejzażu, stroju i obyczaju śląskiego, baśni, podań i legend, miejscowych opowieści i pieśni ludowych, w „Ateneum” z upodobaniem kultywowano tradycję miejscowego folkloru. Muzykę dla Teatru m. in. pisali Krzysztof Penderecki, Jerzy Milian, Witold Szalonek, Katarzyna Gaertner, Michał Banasik, Józef Skrzek i jeden z najbardziej zasłużonych i bodaj najciekawszych kompozytorów teatralnych Bogumił Pasternak. Ten ostatni szczególnie uwrażliwiony był na śląskie motywy muzyczne i znakomicie je aranżował.
Przykładem fascynacji kulturą regionu było także szereg widowisk w latach dyrekcji Leszka Śmigielskiego (1972–1976), Zbigniewa Poprawskiego (1976–1978), w okresie kierownictwa artystycznego Grzegorza Ślosarskiego (1979–1981), a także dyrekcji Jerzego Połońskiego (1981–1982) i Adama Kwiatkowskiego (1983–1988).
Po 1989 r. Teatr kontynuował działalność pod dyrekcją Jarosława Czypczara (1989–2007) i kierownictwem artystycznym Macieja Tondery (1988–1991), a następnie Janiny Keszkowskiej (1992–1993) i Bogumiła Pasternaka (1993–1999). W tym czasie odwoływał się zarówno do klasyki baśniowej, jak i współczesnej dramaturgii, adresowanej głównie do widowni dziecięcej. Realizując w różnych konwencjach i technikach repertuar, wykorzystywano zarówno środki wyrazu teatru lalkowego, jak i żywego planu. Ten dominujący nurt działalności artystycznej kontynuowany jest także współcześnie pod dyrekcją Krystyny Kajdan i kierownictwem artystycznym Karela Brožka, kiedy to pole zainteresowań repertuarowych poszerzone zostało o sztuki adresowane do młodzieży i dorosłych, m. in. Franza Kafki, Jean Anouilha, Fridricha Schillera i Adama Mickiewicza.
Zespół wielokrotnie gościł za granicą, m. in. w Austrii, Czechach, Holandii, Niemczech, Słowacji, Ukrainie i Wielkiej Brytanii, a także w USA. Do grona jego zasłużonych aktorów m. in. należeli: Janina Giercuszkiewicz, Bogusława Jaremowicz, Aniela Pasternak, Danuta Wyszogrodzka-Dindotrf, a także Józef Czopnik, Zygmunt Biernat, Marek Wit, Piotr Janiszewski, Grzegorz Ślosarski, Marek Dindorf, Piotr Gabriel i Kazimierz Bajurski, Ważną kartę w dziejach Teatru zapisali także czescy reżyserzy: Karel Brožek i Peter Nosál. a także scenografowie: Alois Tománka, Eva Farkasova i Jan Zavarsky.
Teatr posiada statut miejskiej placówki i rocznie wystawia około 300 spektakli. Samorząd katowicki patronuje także organizowanemu przez "Ateneum" od 2002 r. Międzynarodowemu Festiwalowi Teatrów Lalek "Katowice – Dzieciom". Impreza ma charakter konkursowy i adresowana jest przede wszystkim do dzieci. Skoncentrowana na realizacji ich potrzeb, służy nie tyle artystycznemu środowisku i krytyce, ile problematyce nurtującej młode pokolenie widzów. Mają więc w Katowicach teatry lalkowe własne, oryginalne pole konfrontacji i wymiany doświadczeń.
CZYTAJ DALEJ
CIEKAWOSTKI
► W 1963 r. w trakcie remontu i budowy sceny Teatru przy ul. św. Jana 10, odkryta została studnia do pojenia kopalnianych koni.
► Do chwili otwarcia obiektu zespół występował na terenie województwa katowickiego, opolskiego i sporadycznie Dolnego Śląska.
► W siedzibie kameralne wymiary okna sceny wynoszą 4,3 x 2,5 m, natomiast przybliżone wymiary poziomu sceny 6,0 x 3,5 m.
► Liczba miejsc na widowni wynosi od 96 do 116, a w „Galerii Ateneum” 60.
WAŻNE DATY
► 3 września 1945 r. – premiera sztuki Marii Kownackiej Dzielny Szewczyk, inaugurująca działalność teatru J. Glatty’ego.
► 25 kwietnia 1958 r. – upaństwowienie Teatru.
► 10 listopada 1964 r. – oddano do użytku po wieloletniej adaptacji i remoncie pomieszczenia Teatru przy ul. św. Jana 10.
► 1– 6 czerwca 2002 r. – odbył się I Międzynarodowy Festiwal Teatrów Lalek „Katowice-Dzieciom” .
CIEKAWE POSTACI
Gustaw Morcinek
W latach 1958–1960 był kierownikiem literackim Teatru.
Krzysztof Penderecki
W latach następnych napisał muzykę m. in. do dwóch jego widowisk: Baśni o górniku Bulandrze (prem. 7 czerwca 1960) i Kowala(prem. 24 marca 1964).
Andrzej Czeczot
W maju 1977 r. opracował komiks w kształcie programu teatralnego do sztuki Mariana Pikonia O trzygłowym Smokui Śląskiej Princesiew reż. Z. Poprawskiego.
Paweł Wróbel
Namalował horyzont do widowiska Śląski Prymitywista.
BIBLIOGRAFIA ORAZ LINKI
► A. Linert: Juliusz Glatty. Katowice 1988.
► A. Linert: Na scenach Katowic 1945–1990. Katowice 1991.
► A. Linert: Bogumił Andrzej Pasternak – kompozytor, radiowiec, kierownik artystyczny teatru (21 września 1936 – 26 czerwca 1999). W: Śląskie Miscellaanea, pod red. K. Heskiej-Kwaśniewicz, tom 22–23. Katowice 2009–2010, s. 85–95.
► M. Waszkiel: Bogumił Pasternak: dokumentacja działalności. Łódź 2000.
► M. Waszkiel: Dzieje teatru lalek w Polsce 1944–2000. Warszawa 2012.
► 25 lat teatru „Ateneum” w Katowicach. Red. Aleksander Widera. Katowice 1971.
► Teatr zrodzony z marzenia. Księga Jubileuszowa Śląskiego Teatru Lalki i Aktora Ateneum w Katowicach z lat 1945–2005. Red. Danuta Lubina-Cipińska. Katowice 2005.