Dwór Artusa w Toruniu to jedna z najbardziej reprezentacyjnych budowli Starego Miasta. Do naszych czasów nie przetrwał pierwszy, średniowieczny budynek, znacznie mniejszy niż ten, który stoi dziś naprzeciw ratusza.
Toruń: Dwór Artusa
Na jego fasadzie widnieją dwie daty: 1311 i 1891. Pierwsza oznacza rok powstania elitarnego Bractwa św. Jerzego, do którego należeli bogaci kupcy i rzemieślnicy toruńscy kultywujący podobnie jak szlachta wzorce rycerskie poprzez liczne performanse militarne (trening z bronią, pokazy i turnieje), religijne (udział w nabożeństwach i procesjach) oraz ludyczne (biesiady, parady, zabawy). Dla nich zbudowano w 1385 r. tzw. Dom Klubowy (inna nazwa: Dom Towarzyski) na Rynku Staromiejskim. Został on spalony podczas w 1703 r. przez Szwedów, po odbudowie zamieniony w zbór protestancki (1724–1753) w efekcie krwawego tumultu toruńskiego, który przyniósł m.in. odebranie protestantom Kościoła Najświętszej Marii Panny, ich największej wówczas świątyni.
Na początku XIX w. średniowieczny Artus został rozebrany. Nowy budynek z 1829 r. był większy i wyposażony w dużą salę widowiskową na parterze (500 miejsc), gdzie mogły się odbywać także przedstawienia teatralne. Po rozwiązaniu Bractwa Świętego Jerzego w 1842 r. stał się Teatrem Miejskim, który służył celom artystycznym i towarzyskim (bale, spotkania bractw cechowych). Ze względu na stan techniczny został rozebrany, a w jego miejscu stanął w 1891 r. trzeci, monumentalny Dwór Artusa, który „pożarł” także dwie sąsiednie średniowieczne kamienice.
Dwór Artusa w Toruniu to jedna z najbardziej reprezentacyjnych budowli Starego Miasta. W fasadzie przeskalowanego gmachu z 1891 r., zaprojektowanego przez miejskiego radcę budowlanego Rudolpha Schmidta w stylu neorenesansu niderlandzkiego, dominuje czerwony piaskowiec. Mieści się w nim miejska instytucja kultury prowadzona sprawnie przez Marka Pijanowskiego. Odbywają się liczne imprezy kulturalne (wystawy, koncerty, festiwale, spotkania z twórcami), na dziedzińcu działa kawiarnia „Struna światła” przypominająca o toruńskim okresie studiów i twórczości Zbigniewa Herberta.
Działalność współczesnego Dworu Artusa stanowi kontynuację jego 700-letniej historii, chociaż daty na jego fasadzie 1311 i 1891 mogą być nieco mylące. Druga to rok otwarcia obecnego, tzw. trzeciego Dworu Artusa, pierwsza to rok powstania elitarnego Bractwa św. Jerzego, do którego należeli bogaci kupcy i rzemieślnicy toruńscy kultywujący podobnie jak szlachta wzorce rycerskie poprzez liczne performanse militarne (trening z bronią, pokazy i turnieje), religijne (udział w nabożeństwach i procesjach) oraz ludyczne (biesiady, parady, zabawy). Dla nich zbudowano w 1385 r. tzw. Dom Klubowy (inna nazwa: Dom Towarzyski) na Rynku Staromiejskim. Gmach przeszedł w swojej historii dwie renowacje: renesansową (w 1626 r.) i barokową (w 1701 r.), kiedy powstała wypełniona symbolicznymi obrazami fasada z herbami Torunia, Prus Królewskich i Królestwa Polskiego, serią herbów miast hanzeatyckich, wizerunkami pogromców Krzyżaków Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka, miłościwie panującego króla elekcyjnego Zygmunta III Wazy i św. Jerzego. Przez wieku był miejscem historycznych performansów: zawarcia pokoju toruńskiego w 1466 r. między Polską i Krzyżakami, podpisywania kontraktów kupieckich, wizyt królów polskich (Kazimierza Jagiellończyka, Stefana Batorego, Zygmunta III Wazy, Władysława IV, Jana III Sobieskiego) i szwedzkich, wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego, carów rosyjskich, prezydenta II RP, Ignacego Mościckiego i innych znakomitości.
Pierwszy Artus został spalony w 1703 r. przez Szwedów, po odbudowie zamieniony w zbór protestancki (1724-1753) w efekcie krwawego tumultu toruńskiego, który przyniósł m.in. odebranie protestantom Kościoła Najświętszej Marii Panny, ich największej wówczas świątyni. Na początku XIX w. średniowieczny budynek został rozebrany, w jego miejsce stanął w 1829 r. drugi Dwór Artusa, ze skromną, pięcioosiową, klasycystyczną fasadą, wyposażony w salę widowiskową na 500 osób, gdzie mogły się odbywać także przedstawienia teatralne. Po rozwiązaniu Bractwa Świętego Jerzego w 1842 r. stał się Teatrem Miejskim (Stadttheater), który służył celom artystycznym i towarzyskim (bale, spotkania bractw cechowych). Ze względu na stan techniczny został rozebrany, pojawił się pomysł budowy w tym miejscu nowoczesnego teatru, ale nie został zrealizowany. Mieszczanie pruskiego Torunia woleli resursę (klub towarzyski), a teatr ulokowali na obrzeżach Starówki. Po II wojnie światowej Dwór Artusa został przekazany nowo powstałemu Uniwersytetowi Mikołaja Kopernika w Toruniu. Odbywały się tutaj zajęcia akademickie, swoją siedzibę znalazł w 1963 r. studencki klub „Od Nowa”.
CZYTAJ DALEJ
CIEKAWOSTKI
► Herby miast hanzeatyckich, które kiedyś zdobiły fasadę średniowiecznego Dworu Artusa, dziś odnajdziemy wmurowane w deptak na ulicy Szerokiej.
► Przed Dworem Artusa można przejść się Piernikową Aleją Gwiazd, gdzie wmurowano w chodnik mosiężne piernikowe katarzynki z nazwiskami i autografami znanych torunian, np. Leszka Balcerowicza, Janiny Ochojskiej oraz aktorów: Grażyny Szapołowskiej, Małgorzaty Kożuchowskiej, Bogusława Lindy.
► Nawiązaniem do historycznego Colloquium Charitativum z 1645 r., spotkania teologów katolickich, protestanckich i kalwińskich w celu przywrócenia jedności między kościołami, są współczesne Colloquia Torunensia. Od 1995 r. z inicjatywy toruńskiej Kurii Diecezjalnej, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Urzędu Miasta Torunia i Towarzystwa Naukowego w Toruniu odbywają się jesienne spotkania filozofów i teologów, których istotą jest dialog na najważniejsze tematy społeczne i egzystencjalne. Tematem XX Colloquiów będzie spór o prawa kobiet (21-22 listopada 2014 r.).
► W czasach kiedy swoją siedzibę miał w Dworze Artusa klub studencki „Od Nowa”, odbywały się tutaj spektakle teatralne (m.in. prezentacja Apocalypsis cum figuris Teatru Laboratorium Jerzego Grotowskiego), a także działały studenckie zespoły teatralne (np. Teatr ALL Aleksandra Nalaskowskiego).
CZYTAJ DALEJ
WAŻNE DATY
► Data powstania: na fasadzie 1311, ale w rzeczywistości: 1385 (pierwszy Dwór Artusa zwany „Domem Klubowym” lub „Domem Towarzyskim”, kilkakrotnie przebudowywany), 1826 (drugi Dwór Artusa), 1891 (trzeci, istniejący do dziś).
► 1311 – powstanie toruńskiego Bractwa Świętego Jerzego.
► 1385 – powstanie pierwszego Dworu Artusa nazywanego Domem Klubowym lub Domem Towarzyskim.
► 1703 – spalenie Dworu Artusa przez Szwedów podczas oblężenia miasta.
► 1724-1753 – w Dworze Artusa działa protestancki zbór po tym, jak w wyniku tumultu toruńskiego przekazano Kościół Najświętszej Marii Panny w ręce katolików.
► 1802 – rozbiórka pierwszego Dworu Artusa.
► 1829 – powstanie drugiego, klasycystycznego Dworu Artusa.
► 1842 – likwidacja toruńskiego Bractwa Świętego Jerzego.
► 1891 – powstanie trzeciego, istniejącego do dziś Dworu Artusa.
► 1949 – przekazanie Dworu Artusa Uniwersytetowi Mikołaja Kopernika.
► 1963–1983 - swoją siedzibę w Dworze Artusa ma prężnie działający klub studencki „Od Nowa”.
► 23 lutego 1995 r. – rada miasta powołała do istnienia Centrum Kultury Dwór Artusa.
CZYTAJ DALEJ
BIBLIOGRAFIA ORAZ LINKI
► 700 lat Dworu Artusa, folder wydany przez Centrum Kultury Dwór Artusa, Toruń 2011 (wersja cyfrowa dostępna w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej).
► www.turystyka.torun.pl
Toruń: Dwór Artusa
