Korzystając z serwisu internetowego wyrażasz zgodę na używanie plików cookie. Pliki cookie możesz zablokować za pomocą opcji dostępnych w przeglądarce internetowej. Aby dowiedzieć się więcej, kliknij tutaj.
x
X
ZAPLANUJ SWÓJ SPACER
TEATR DZIECI ZAGŁĘBIA IM. JANA DORMANA
ul. Teatralna 4
Pierwszy spektakl Międzyszkolnego Teatru Dziecka Jana Dormana Malowane dzbanki wystawiono 22 grudnia 1945 r. na scenie Teatru Miejskiego, dzisiejszego Teatru Zagłębia w Sosnowcu. W 1947 r. teatrzyk przekształcony został w Eksperymentalny Teatr Dzieci.
Początkowo jego oficjalną siedzibą był dom Związku Zawodowego Górników przy ul. Żytniej w Sosnowcu. Panujące tam jednak trudności lokalowe sprawiły, że 7 marca 1950 r. otrzymał w dzierżawę budynek Domu Katolickiego parafii pod wezwaniem Św. Trójcy przy ul. Sobieskiego w Będzinie, obecnie ul. Teatralna 4. Swoją nazwę teatr zawdzięcza powstałemu 1 kwietnia 1951 r. Stowarzyszeniu Teatr Dzieci Zagłębia. Adaptacja nowej siedziby dla potrzeb teatralnych według planów Jana Dormana nastąpiła w latach 1960–1963. Do 1978 r. Dorman był dyrektorem i kierownikiem artystycznym placówki. W tym czasie teatr należał do najlepszych scen dziecięcych w kraju. W marcu 1996 r. w 10. rocznicę śmierci swojego założyciela i twórcy, otrzymał jego imię.
W okresie sosnowieckim teatr Dormana był zespołem, w którym przygotowywane wraz z dziećmi widowiska miały charakter artystycznej zabawy. Z czasem w strukturze jego spektakli odnajdujemy już tylko próby odwoływania się do atmosfery i zasad zabaw dziecięcych. Korzystał w tym wypadku zarówno z teorii filozofa kultury Johana Huizingi, głoszącej tezę o podstawowej roli zabawy w kulturze pierwotnej człowieka, ale także ze zdobyczy psychologii rozwojowej Stefana Szumana, w tym przede wszystkim jego badań nad obowiązującymi w tym zakresie rytuałami. Występujący w nich elementy umowności od 1958 r. wykorzystywał w twórczości scenicznej, odwołując się przede wszystkim do improwizacji aktorskiej. Początkowo posługiwał się lalkami, a następnie różnorodnymi animowanymi rekwizytami i plastycznymi znakami. Akcentował w ten sposób umowność sztuki teatru i jej uniwersalny charakter w procesie komunikacji społecznej. Rezygnując z obowiązujących w tym czasie w teatrach lalkowych w Polsce formy wyrazu, zdetronizował dominującą pozycję lalki i zlikwidował zasłaniający aktora parawan. Przykładem tego była w 1958 roku realizacja Krawca Niteczki Kornela Makuszyńskiego, w której ukazał na otwartej scenie grających razem z lalką aktorów.
W kolejnych latach najciekawsze jego widowiska oparte były na własnych scenariuszach, kolażach i motywach odwołujących się do tekstów i pojedynczych scen z utworów m.in. Kornela Makuszyńskiego Koziołek Matołek w 1962 r., Zbigniewa Wojciechowskiego Która godzina? w 1964 r., Szczęśliwy książę wg Oskara Wilde’a w 1967 r., a następnie Hamleta Wiliama Shakespeare’a i Kubusia Fatalisty Denisa Diderota, oba w 1968 r. Osobną grupę tworzyły spektakle przygotowane w oparciu o jego własne teksty, takie m. in. jak: Kaczka i Hamlet oraz Konik w 1975 r. Wszystkie one utwierdziły w tym czasie pozycję sceny będzińskiej jako jednej z najciekawszych awangardowych scen polskich dla dzieci i młodzieży, a także i dorosłych. Zasługą Dormana było nie tylko otwarcie teatrów lalkowych na nowego adresata, ale także przeobrażenia w zakresie symbolicznego znaczenia w teatrze przestrzeni i czasu, które były próbą modyfikacji równocześnie szeregu zjawisk rzeczywistości przeszłej i teraźniejszej. W celu zbudowania nowych metafor i zagadek literackich Dorman odwoływał się do parodii, parafrazy, pastiszu i happeningu, w związku z czym tradycyjnie pojmowana akcja była nieobecna. Z kolei prawda kreowanych postaci, ich psychologiczne motywacje zastąpione zostały tezami, grą czy nawet symbolami.
Artysta swoim teatrem kierował do 1978 r., kiedy to zniechęcony postanowił przejść na emeryturę. Po jego odejściu wszyscy kolejni dyrektorzy sceny będzińskiej mniej lub bardziej świadomy sposób nawiązywali do wypracowanej tradycji bądź też tworzyli jej program artystyczny w opozycji do dokonań Dormana. Kolejno byli to Grzegorz Lewandowski (1978–1991), Waldemar Musiał (1991/1992), Małgorzata Majewska (1992–1995), Michał Rosińśki (1995–2001), Arkadiusz Klucznik (2001–2005), Dariusz Wiktorowicz (2005–2014) i obecnie Gabriel Gietzky. Od początku istnienia teatru ważnym elementem jego społecznego programu była działalność edukacyjna, początkowo m. in. w ramach Klubu Studenckiego „Ethiopus”, a następnie Studium Aktorskiego Teatrów Lalkowych. Repertuar w ostatnich dziesięcioleciach tworzyły dzieła zarówno klasyki polskiej, jak i światowej, a także realizacje tekstów autorów współczesnych adresowane do dzieci. Równocześnie w 2011 roku do życia powołana została Scena Inicjatyw Twórczych, w ramach której przygotowywane są spektakle dla dorosłych. Od marcu 2012 roku działa także tzw. Baby Scena, w ramach której realizowane są widowiska dla najmłodszych widzów.
CZYTAJ DALEJ
CIEKAWOSTKI
► Status organizacyjny: teatr miejski w połowie finansowany przez miasto, w połowie starostwo.
► Widownia liczy 268 miejsc.
► W latach 1965–1973 Teatr był organizatorem Przeglądu Zespołów Obrzędowych "Herody". Pochodzące z terenu Śląska i Beskidów zespoły ludowe, na ulicach Będzina i scenie teatru prezentowały swoją spontaniczną twórczość kultywowaną z okazji świąt Bożego Narodzenia.
► W latach pięćdziesiątych jako adept w zespole występował Janusz Gajos.
WAŻNE DATY
► 22 grudnia 1945 r. – na scenie Teatru Miejskiego, dzisiejszego Teatru Zagłębia w Sosnowcu odbyła się premiera Malowanych dzbanków.
► W 1947 r. – teatrzyk przekształcono w Eksperymentalny Teatr Dzieci z siedzibą przy ul Żytniej w Sosnowcu.
► 1 kwietnia 1951 r. – powstało StowarzyszenieTeatr Dzieci Zagłębia i teatr otrzymał jego nazwę, która przez wielu przyjmowana jest za datę powstania sceny.
► 4 lipca 1950 r. – w nowej siedzibie teatru w Będzinie odbyła się premiera Awantury z ogniem Anny Świrszczyńskiej w reż. J. Dormana, pod patronatem Związku Zawodowy Pracowników Przemysłu Chemicznego.
► 15 stycznia 1958 r. – w miejsce dotychczasowego Stowarzyszenia Teatr Dzieci Zagłębia powołano do życia pod egidą Miejskiej Rady Narodowej w Będzinie „Miejski Teatr Dzieci Zagłębia”, subsydiowany przez Ministerstwo Kultury w Warszawie.
► 1 kwietnia 1978 r. – zniechęcony piętrzącymi się trudnościami J. Dorman złożył wypowiedzenie i odszedł na emeryturę. Dyrekcję Teatru przejął Grzegorz Lewandowski.
► W okresie 1982–1989, z przerwą na lata 1985–1987 – w Teatrze działało dwuletnie Studium Aktorskie Teatrów Lalkowych. W sumie scena będzińska wykształciła 51 aktorów-lalkarzy.
► Styczeń 1991 r. – w Katowicach zarejestrowane zostało Stowarzyszenie Artystyczne im. Jana Dormana.
► 25 marca 1992 r. – w foyer teatru odsłonięta została tablica poświęcona pamięci J. Dormana..
► Marzec 1996 r. – w 10. rocznicę śmierci J. Dormana i 50-lecie istnienia, teatr przyjął patronat swego założyciela i twórcy.
► 15 maja 1998 r. – sąd zarejestrował Fundację im. Jana Dormana.
► Z okazji 100. rocznicy urodzin J. Dormana rok 2012 został ogłoszony Będzińskim Rokiem Kultury.
► 12 marca 2012 r. – w setną rocznicę urodzin J. Dormana Gimnazjum nr 1 w Będzinie przyjęło jego imię.
CZYTAJ DALEJ
CIEKAWE POSTACI
Janusz Gajos
występował w zespole w latach pięćdziesiątych jako adept.
Ewa Bryk-Nowakowska
Janina z Polańskich-Dormanowa
Henryk Ćmok
Marek Gołębiowski
Andrzej Gwoździewicz
Jacek Karnecki
Agata Madejska
Paweł Kos
Grzegorz Lewandowski
Waldemar Musiał
Michał Kusztal
Mateusz Pospieszalski
Witold Polak
Krystyna Popławska
Agnieszka Raj-Kubat
Janina Rose Lidia
Wróbel Stanisław
Zagórzecki
Marta Tadla
Grzegorz Turnau
Wojciech Malajkat
Leopold Kozłowski
Henryk Adamek
Adam Kilian
Henryk Konwiński
Arkadiusz Klucznik
Andrzej Łabiniec
Zbigniew Poprawski
Barbara Ptak
Krzysztof Rau
Leokadia Serafinowicz
Rajmund Strzelecki
Wojciech Wieczorkiewicz
Waldemar Wolański
CZYTAJ DALEJ
BIBLIOGRAFIA ORAZ LINKI
► J. Dorman: Zabawa dzieci w teatr. Warszawa 1981.
► J. Dorman: Być mistrzem. Materiały z tamtych lat, t. 1, wybór i oprac. I. Dowsilas. Będzin 2002.
► 45. lat Teatru Dzieci Zagłębia. Będzin 1991.
► J. Dorman: Wyssane z palca? Oprac. i wybór tekstów Iwona Dowsilas. Będzin 2003.
► Herody lata 1965–1973. Oprac. Iwona Dowsilas. Będzin 2000.
► Jan Dorman w Będzinie. Wpływ działalności Jana Dormana na kulturę i społeczność Będzina w latach 1949–1986 i współcześnie. Wyd. z okazji 10. Fundacji im. Jana Dormana. Będzin 2008.
► H. Jurkowski: Moje pokolenie. Łódź 2006.
► Jan Dorman i jego teatr. Red. Marta Odziomek. Będzin 2013.
► L. Kozień: Jan Dorman. Dokumentacja działalności, seria: Lalkarze. Łódź 1996.
► J. Kuczyńśki: Pod parasolem Jana Dormana czyli Krótka historia Klubu Studenckiego „Ethiopus”. Bedzin 2014.
► Listy Jana Dormana do Marii Teresy Antoniny 1966–1985. Wybór. Opr. Wiesława Domańska. Warszawa 2013.
► K. Miłobędzka: Teatr Jana Dormana. Poznań 1990.
► Pół wieku. Teatr Dzieci Zagłębia 1945–1995. Red. Paweł Gabara. Będzin 1996.
► Teatr Dzieci Zagłębia 1945–1975. Red. Stanisław Wilczek. Będzin 1975.
► Teatr Dzieci Zagłębia 1945–1985. Katowice/Będzin 1986.
► Teatr Dzieci Zagłębia im.Jana Dormana w Będzinie 1951–2011. Red. Piotr Zaczkowski. Będzin 2011.
► E. Tomaszewska: Jan Dorman poeta teatru. Katowice 2010.
► E. Tomaszewska: Jan Dorman własna drogą. Katowice 2013.
► M. Waszkiel: Dzieje teatru lalek w Polsce 1944–2000. Warszawa 2012.
► Wyssane z palca? Oprac. i wybór tekstów Jana Dormana Iwona Dowsilas. Będzin 2003.
