ZAPLANUJ SWÓJ SPACER

PAŁAC SPISKI

Rynek Główny 34

Historia teatru publicznego w Krakowie rozpoczyna się w Pałacu Spiskim. To tutaj w październikowy wieczór 1781 roku odbyło się pierwsze publiczne przedstawienie w wykonaniu zespołu „Aktorów Narodowych” pod wodzą Mateusza Witkowskiego.

Kraków: Pałac Spiski

Nazwa pałacu pochodzi od właścicieli – rodziny Lubomirskich, którzy byli dziedzicznymi starostami spiskimi. Pałac, zachował do dziś dwuosiowy schemat fasady z dwoma sieniami przejazdowymi, niezbędnymi ze względu na usytuowanie na drugim piętrze sali balowej, wysokiej na dwie kondygnacje. Jedna klatka schodowa prowadziła do sali, druga była przeznaczona dla właścicieli pałacu.

Już w pierwszej połowie XVIII wieku, Teodor Lubomirski, wojewoda krakowski, urządzał opery włoskie dla wybranej publiczności. Kolejny właściciel gmachu, biskup wileński Ignacy Massalski, wynajmował pomieszczenie na różnorodne widowiska wędrownym zespołom. Odbywały się tutaj występy iluzjonistów, żonglerów, linoskoczków, a nawet pokazy fajerwerków. W prostej sali, z lekko podwyższoną sceną i widownią złożoną z krzeseł, 20 października 1781 roku odbyło się inauguracyjne przedstawienie. Było to czwarte miejsce – po Warszawie, Lublinie i Lwowie – narodzin teatru publicznego. Wystawiono komedię francuską pt. Trzewiki morderowe albo Szewcowa niemiecka. W 1787 roku antreprenerem został Jacek Kluszewski, który kierował krakowską sceną aż do 1830 roku. Teatr w Pałacu Saskim działał do końca XVIII wieku, jego następną siedzibą był dzisiejszy Narodowy Stary Teatr.

Inicjatorem powstania pierwszego teatru był Feliks Oraczewski, poeta, dramatopisarz, publicysta, działacz polityczny. Prawdopodobnie w sierpniu 1781 roku spotkał się w Wiedniu z aktorem sceny warszawskiej Mateuszem Witkowskim, który podjął się misji zorganizowania teatru w Krakowie. Witkowski był z pochodzenia krakowianinem i dobrze orientował się w życiu miasta. Wynajął na jeden rok salę w Pałacu Spiskim od ówczesnego właściciela biskupa Ignacego Massalskiego. Ze względu na zakontraktowane tam wcześniej występy iluzjonisty i linoskoczka nie mógł przeprowadzić remontu. Otwarciu towarzyszył pośpiech i niepewność całego przedsięwzięcia.

Znamy opis sali z około 1780 roku Emanuela Murraya: „Pokój dość duży, lecz zgoła bez ozdób i ze starości poczerniały, stanowił pierwszą salę teatralną, jaką w ogóle otwarto w tej dawnej stolicy królestwa polskiego. Deski nie heblowane i przybite gwoździami na ordynarnych kobylicach, przed i za sceną dwa płótna zamalowane farbami. „Niebiosa” nierównie zawieszone parą kulis chwiejących się za najmniejszym poruszeniem".

Sala, mogła pomieścić około 200 osób, miała prostą, pozbawioną nachylenia podłogę, scena umieszczona była na lekkim podwyższeniu. Widownię stanowiło kilka rzędów krzeseł, reszta widzów stała.

Największą trudnością było skompletowanie zespołu. Pierwszy zespół „Aktorów Narodowych” liczył 10 osób, w tym…9 amatorów, „którzy nigdy nie wyszli poza obręb murów swego miasta i którzy dotychczas nie widzieli niczego, co mogłoby dać im jakiekolwiek pojęcie o przedstawieniu teatralnym". (Zbigniew Jabłoński, Dzieje teatru w Krakowie w latach 1781–1830, K. 1980, s.40).

Afisze wydrukowano prawdopodobnie przy Grodzkiej 14, w drukarni Ignacego Grebla. 17 października 1781 roku, Witkowski, za opłatą 50 zł, uzyskał pozwolenie magistratu na prowadzenie teatru. Około 20 października miało miejsce inauguracyjne przedstawienie – francuska komedia pt. Trzewiki morderowe albo Szewcowa niemiecka Alexandra Ferrières w tłumaczeniu Antoniego Michniewskiego.

Teatr jako nowość budził początkowe zainteresowanie, ale szybko znudził krakowską publiczność. Witkowski, rozgoryczony problemami finansowymi i konfliktami już w marcu 1782 roku opuścić Kraków. Antrepryzę przejął aktor z zespołu Witkowskiego – Mateusz Esmond, jeszcze niedawno krakowski fryzjer, który zaradził teatralną pasją całą swoją rodzinę, jego żona i dzieci, również zostali aktorami. Co sezon, dwa, zmieniali się antreprenerzy, aż we wrześniu 1784 roku teatr przejął Józef Srokowski, który przeprowadził remont sali. Widownię powiększono, podzielono na dwie kondygnacje, wyznaczono miejsca tańsze i droższe, dla pań i panów. Po wyjeździe Srokowskiego latem 1785 roku teatr w Pałacu Spiskim opustoszał.

Dopiero w 1787 roku teatr objął Jacek Kluszewski, który z przerwami kierował krakowskim teatrem do 1830 roku. Rozpoczął dawanie przedstawień od gruntownego remontu. Wyposażył scenę w kulisy na wózkach, zapadnie, flugi. Widownia posiadała trzy kondygnacje lóż, stojący parter oraz galerię. Przez pierwsze dwa sezony wystawiał tylko opery włoskie, dopiero w listopadzie 1789 zainaugurował przedstawienia polskie, które odbywały się do 1794 roku. Teatr w Pałacu Saskim działał do końca XVIII wieku. Sala widowiskowa była już wówczas mocno zniszczona. Kluszewski był zmuszony poszukać nowego miejsca na teatr, które znalazł przy placu Szczepańskim, rozpoczynając historię budynku dzisiejszego Narodowego Starego Teatru. Pałac Spiski był już wtedy własnością Kluszewskiego. Po powierzchownym remoncie dawną salę teatralną wynajmował zespołom amatorskim oraz na organizatorom zabaw i bali karnawałowych.

CZYTAJ DALEJ

CIEKAWOSTKI

► Pałac położony na Rynku Głównym w Krakowie na linii C-D, pomiędzy kamienicami Ciemowiczowską (nr 33) a pałacem pod Krzysztofory (nr 35).