ZAPLANUJ SWÓJ SPACER

TEATR "BAJ POMORSKI"

ul. Piernikarska 9

Historia Teatru „Baj Pomorski” zaczęła się w kwietniu 1945 r., kiedy Irena Pikiel-Samorewiczowa, repatriantka z Wilna przyjechała do Bydgoszczy, aby zorganizować tam pierwszy na Pomorzu polski teatr lalek. W trudnych czasach powojennych udało jej się uruchomić scenę w sali restauracji prowadzonej kiedyś przez Rzeźnię Miejską przy ul. Jagiellońskiej 79 w Bydgoszczy, gdzie w czasie okupacji działał niemiecki teatr marionetek.

Toruń: Teatr "Baj Pomorski"

Młody „Baj Pomorski”, który swą nazwę zawdzięczał „Bajowi” warszawskiemu, musiał dzielić salę z organizatorami zabaw ludowych, co nie było ani wygodne dla artystów, ani bezpieczne dla wyposażenia teatru. Pierwsza premiera odbyła się 28 października 1945 r., Janina Badowska wyreżyserowała bajkę Ewy Szelburg-Zarembiny O krawczyku-wędrowniku.

Na wiosnę 1946 r. teatr w poszukiwaniu lepszych warunków i środowiska kulturalnego przeniósł się do Torunia. Znalazł swoją stałą siedzibę w budynku Ośrodka Harcerskiego przy ul. Piernikarskiej 9, w którym w czasie okupacji działała filia niemieckiego Stadttheater nazywana Teatrem Variété „Ogród Zamkowy” (Variété „Burggarten”, przekształcona w 1943 r. w Scenę Kameralną – Kleines Haus), a przed wojną działały organizacje skupiające toruńskich Niemców (w tym amatorski zespół Deutsche Bühne Thorn). Irena Pikiel-Samurewiczowa szybko skompletowała zespół: spośród studentów Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika oraz zapraszając do współpracy reżyserów Danutę Mancewicz i Tadeusza Fijewskiego. W skromnych warunkach technicznych rodził się teatr używający reflektorów z blachy, własnoręcznie wykonanych lalek i dekoracji. Jedną z ważnych współpracownic Ireny Pikiel była również wilnianka, artystka-plastyk Joanna Piekarska, która reżyserowała spektakle, a po odejściu pierwszej dyrektor stoczyła bój o subwencję rządową (czytaj: o przetrwanie „Baja”). W 1950 r. teatr został upaństwowiony, budynek przy ul. Piernikarskiej oddano „w zarząd i użytkowanie Przedsiębiorstwu Państwowemu – Państwowe Teatry Lalek w Warszawie z siedzibą tymczasową w Łodzi z przeznaczeniem dla Państwowego Teatru Lalek >>Baj Pomorski<< w Toruniu”. Teatr grał spektakle dla dzieci i młodzieży, ruszał także w objazdy po regionie i całej Polsce. Za sprawą dyrektora Stanisława Stapfa zyskał nowoczesne wyposażenie. Stał się ważną sceną prezentującą spektakle dla dzieci i młodzieży, nierzadko także dla dorosłych.

Teatr otwierał się na środowisko kulturalne miasta i całego kraju. Od 1960 r. odbyło się sześć edycji Festiwalu Teatrów Lalek Polski Północnej jako uzupełnienie FTPP zainicjowanego rok wcześniej w Teatrze Ziemi Pomorskiej (obecnym Teatrze im. W. Horzycy). Za dyrekcji Leszka Śmigielskiego powstał na terenie Teatru „Baj Pomorski” prężnie działający Klub Środowisk Twórczych „Azyl”. W Toruniu zrodziła się także idea organizowania Ogólnopolskiego Festiwalu Teatrów Jednego Aktora (OFTJA). Wymyślony w 1976 r. przez Wiesława Gerasa, kierownika Klubu ZMS „Iskra” w Toruniu festiwal odbywał się w swej historii raz we Wrocławiu, raz w Toruniu, od 2006 r. w obu miastach. Od 1994 r. odbywają się z inicjatywy Czesława Sieńki Toruńskie Spotkania Teatrów Lalek, przemianowane później na Międzynarodowy Festiwal Teatrów Lalek „Spotkania” (co roku w październiku).

W III RP Teatr „Baj Pomorski" przeszedł pod zarząd miasta. Dwaj jego dyrektorzy w tym czasie, Czesław Sieńko (od 1993 r.) i Zbigniew Lisowski (od 2003 r. do dziś) zbudowali markę teatru, w którego repertuarze pojawiają się inscenizacje najciekawszych dramatów dla dzieci i młodzieży, spektakle dla dorosłych, różne formy teatru lalek, teatru animacji, spektakle dla najnajów, a także przedstawienia (to specjalność teatru za dyrekcji Zbigniewa Lisowskiego) z użyciem różnorodnych technologii audiowizualnych. Istotny nurt codziennej działalności Teatru „Baj Pomorski” stanowi edukacja teatralna oraz wspieranie teatru (dla) niepełnosprawnych.

CZYTAJ DALEJ

CIEKAWOSTKI

► W czasie okupacji niemieckiej toruński Teatr Miejski został zamieniony na Stadttheater, któremu podlegały dwie nowe placówki teatralne. Pierwszą był Deutsches Heim, w międzywojniu siedziba organizacji toruńskich Niemców, w tym amatorskiego zespołu Deutsche Bühne Thorn. Po upaństwowieniu urządzono tutaj Varieté „Burggarten” (Teatr w Ogrodzie Zamkowym), gdzie odbywały się lekkie, rozrywkowe spektakle muzyczne, przekształcony 2 października 1943 r. w Kleines Haus (Scenę Kameralną). Drugą, zupełnie nową sceną, był teatr marionetek (Kasperletheater) otwarty 11 grudnia 1943 r. w restauracji „Tivoli” przy ul. Bydgoskiej 12, gdzie przed wojną toczyło się barwne życie towarzyskie, odbywały się koncerty, występy teatrzyków i kabaretów, działało kino. Propagandowy, działający niewiele ponad pół roku Kasperletheater Thorn był zatem pierwszym, instytucjonalnym teatrem lalek w historii Torunia. Kilka lat przed powstaniem „Baja Pomorskiego”.

► Jedną z inspiracji dla drewnianej teatralnej szafy, która stanowi fasadę dzisiejszego Teatru „Baj Pomorski” były Opowieści z Narnii. Projektant fasady Pavel Hubička chciał, żeby to wejście do nowego „Baja” było tak jak w książce C. S. Lewisa przejściem do tajemniczej krainy po drugiej stronie.

► Klub Środowisk Twórczych „Azyl” nosił na początku nazwę „Azyl w dziupli”, która to nazwa miała odzwierciedlenie w wystroju wnętrza: wypełniały je stoły i stołki wykonane z pni drzew, kilka solidnych pni „podpierało” strop, a uroczyste otwarcie klubu zaczęło się od przepiłowania pnia na dziedzińcu teatru. „Azyl” przez lata tętnił życiem, „dziuplę” wypełniały rozmowy, wieczory literackie, wystawy, monodramy. Działał tu słynny Teatr Peipera.

► W 1979 r. odbyła się w „Baju Pomorskim” lalkowa prapremiera Celestyny Fernando de Rojasa w reżyserii Konrada Szachnowskiego (polską prapremierę w teatrze dramatycznym zrealizował w 1947 r. w Łodzi Leon Schiller). W sukni tytułowej bohaterki, która dominowała nad sceną jako olbrzymia nadmarioneta, mieściła się scena jarmarcznego teatrzyku, w którym występowały postaci dramatu oraz druga Celestyna w formie lalki jawajki.

► Najdłużej granym przedstawieniem w repertuarze Teatru „Baj Pomorski” w Toruniu jest Historia Calineczki wyreżyserowana przez aktorów „Baja” Agnieszkę Niezgodę i Jacka Pietruskiego, z choreografią Izabeli Gordon-Sieńko (aktorki, która grała Calineczkę), ze scenografią Małgorzaty Mikielewicz i muzyką Tomasza Kamińskiego. Calineczka miała premierę 30 stycznia 1994 r., przez dwadzieścia lat została zagrana ponad 600 razy i do dziś znajduje swoich widzów.

► Teatr „Baj Pomorski” wielokrotnie współpracował z Piotrem Tomaszukiem, który wyreżyserował w Toruniu spektakle Cyrk Dekameron (2003), Olbrzym (2004) i Jabłoneczka (2008), a z aktorami „Baja” zrealizował w 2006 r. – pod szyldem Teatru Wierszalin – jedną z wersji słynnej Ofiary Wilgefortis na podstawie prozy Olgi Tokarczuk.

CZYTAJ DALEJ

WAŻNE DATY

► Data powstania: 1 kwietnia 1945 r. (restauracja Rzeźni Miejskiej w Bydgoszczy, ul. Jagiellońska 79), od kwietnia 1946 r. w Toruniu.

► Kwiecień 1945 r. – repatriantka z Wilna Irena Pikiel-Samorewiczowa organizuje w Bydgoszczy pierwszy na Pomorzu teatr lalek, w nawiązaniu do warszawskiego „Baja” będzie się nazywał „Baj Pomorski”.

► 28 października 1945 r. – pierwsza premiera „Baja Pomorskiego” O krawczyku-wędrowniku Ewy Szelburg-Zarembiny w reżyserii Janiny Badowskiej.

► Kwiecień 1946 r. – „Baj Pomorski” przenosi się z Bydgoszczy do Torunia.

► 1950 r. – teatr zostaje upaństwowiony, dyrektorem zostaje Stanisław Stapf, który w ciągu 10 lat gruntownie modernizuje scenę, zmienia profil z czysto lalkowego na szerszą formułę teatru poszukującego nowych form wyrazu.

► 1960 r. – odbywa się I Festiwal Teatrów Lalek Polski Północnej jako uzupełnienie FTPP zainicjowanego rok wcześniej w Teatrze Ziemi Pomorskiej (obecnym Teatrze im. W. Horzycy). FTLPP będzie miał sześć edycji.

► Grudzień 1967 r. – na terenie Teatru „Baj Pomorski” powstaje Klub Środowisk Twórczych „Azyl”.

► 1976 r. – wymyślony przez Wiesława Gerasa, kierownika Klubu ZMS „Iskra” w Toruniu Ogólnopolski Festiwal Teatrów Jednego Aktora (OFTJA) zostaje przeniesiony po dziesięciu edycjach z Wrocławia do Torunia. Odbywa się tu przez następne dwadzieścia lat, w 1996 r. wraca do Wrocławia, a od 2006 r. odbywa się w obu miastach.

► 1983–1986 – dyrektor Antoni Słociński reaktywuje FTLPP pod nazwą Spotkania Teatrów Lalkowych Polski Północnej.

► 1992 r. – Państwowy Teatr Lalki i Aktora „Baj Pomorski” staje się instytucją miejską pod nazwą Teatr „Baj Pomorski".

► 1994 r. – dyrektor Czesław Sieńko powołuje do istnienia Toruńskie Spotkania Teatrów Lalek, które przekształcają się później w organizowany do dziś Międzynarodowy Festiwal Teatrów Lalek „Spotkania” (w październiku).

► 15 listopada 2006 r. – uroczyste otwarcie Teatru „Baj Pomorski” po gruntownym remoncie. Od tego momentu teatru wita gości efektowną drewnianą fasadą w kształcie otwartej szafy (według projektu scenografa Pavla Hubički).

CZYTAJ DALEJ

CIEKAWE POSTACI

Stanisław Stapf

dyrektor Teatru „Baj Pomorski” w latach 1950–1960, trafił do Torunia jako nastolatek wraz z ojcem, sędzią, który został tu służbowo przeniesiony w marcu 1920 r., tuż po włączeniu miasta i części Pomorza z powrotem do Polski. W Toruniu zdał maturę, studiował polonistykę w Krakowie i Poznaniu, ale jego prawdziwą, niezwykłą szkołą teatralną był teatr w obozie jenieckim, gdzie zajmował się przez ponad pięć lat reżyserią, scenografią i aktorstwem. Po wojnie Stapf przyczynił się znacząco do uczynienia z Teatru „Baj Pomorski” w pełni profesjonalnej i dobrze wyposażonej sceny lalkowej. Miał w planach stworzenie w Toruniu szkoły teatralnej dla lalkarzy. Zrealizował to marzenie we Wrocławiu, gdzie najpierw zorganizował Studium Aktorskie Teatrów Lalkowych (1967–1970), a następnie Wydział Lalkarski jako filię krakowskiej PWST, której był pierwszym dziekanem (1972–1975).

Leszek Śmigielski

był dyrektorem Teatru „Baj Pomorski” w Toruniu w latach 1960-1972, starał się zrealizować wizję teatru nie tylko dla dzieci, poszukującego nowych form wyrazu, centrum toruńskiego życia artystycznego. Kolorowe foteliki w kształcie zwierzątek podarował Teatrowi Lalek "Zaczarowany Świat" Janiny Awgulowej (można je tam zobaczyć do dziś), a w małej salce widowiskowej urządził prężnie działający Klub Środowisk Twórczych „Azyl” (1967). Śmigielski zrealizował w Toruniu m.in. lalkowe Igraszki z diabłem Jana Drdy (1961) oraz piękny spektakl O Zwyrtale Muzykancie Jana Wilkowskiego ze scenografią Antoniego Tośty (1968).

Krzysztof Niesiołowski

dyrektor Teatru Lalek „Pleciuga” w Szczecinie (1964-1973) oraz Teatru „Baj” w Warszawie – przez trzydzieści pięć lat (1973–2008) – był w grupie pierwszych aktorów amatorów w toruńskim „Baju Pomorskim” kierowanym przez Irenę Pikiel-Samorewiczową zaraz po wojnie. Wilnianin z urodzenia trafił do Torunia w 1945 r. wraz z ojcem, znanym malarzem, profesorem Uniwersytetu Stefana Batorego, Tymonem Niesiołowskim, który był tutaj jednym ze współzałożycieli Wydziału Sztuk Pięknych nowo powstałego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Krzysztof Niesiołowski zaczął co prawda studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym, ale dał się wciągnąć do zespołu Ireny Pikiel (debiutował rolą Raka-Nieboraka), po perypetiach skończył studia lalkarskie w Pradze czeskiej i został w teatrze lalek do końca życia. Wyreżyserował ponad sto przedstawień. W latach 1975–1995 wykładał w Białymstoku na Wydziale Lalkarskim warszawskiej Akademii Teatralnej, wychował kilka pokoleń aktorów lalkarzy. Zmarł w 2013 r.

Inni

Spośród całej plejady scenografów i twórców lalek współpracujących z Teatrem „Baj Pomorski” trudno wyróżnić jedną osobę. Warto wspomnieć Rajmunda Strzeleckiego, Lucjana Zamela, Pawła Hubičkę, a także Mikołaja Maleszę, długoletniego współpracownika i współtwórcę sukcesów teatru Wierszalin. Rzeźbione z drewna figury i piękne scenografie tego ostatniego wzbogacały wizualnie i znaczeniowo niejeden spektakl Wierszalina. Znalazły miejsce także w historii Teatru „Baj Pomorski”: drewniane figury Mikołaja Maleszy z Pastorałki w układzie Leona Schillera i reżyserii Czesława Sieńki z 1997 r. zdobią foyer teatru w czasie świąt Bożego Narodzenia.

BIBLIOGRAFIA ORAZ LINKI

► 60 lat Teatru „Baj Pomorski” w Toruniu 1945-2005, red. Marzenna Wiśniewska, Toruń 2005.

► Jerzy Rochowiak, Teatr „Baj Pomorski” w Toruniu 1945-1995, Toruń 1995.

► Państwowy Teatr Lalki i Aktora „Baj Pomorski” w Toruniu, 1945-1985, Toruń 1985.

► Janusz Skuczyński, Toruńskie teatry i festiwale teatralne w powojennym czterdziestoleciu (1945/46-1984-85), Toruń 1987.

► Władysław Owczarzak, Zwykły człowiek. Rzecz o Stanisławie Stapfie, Toruń 2010.

AUTOR: Artur Duda

ul. Piernikarska 9, 87-100 Toruń | www.bajpomorski.art.pl

ZAPLANUJ SWÓJ SPACER

TEATR "BAJ POMORSKI"

ul. Piernikarska 9

CIEKAWOSTKI

WAŻNE DATY

CIEKAWE POSTACI

BIBLIOGRAFIA ORAZ LINKI

ul. Piernikarska 9, 87-100 Toruń | www.bajpomorski.art.pl

POWIĄZANE SPACERY

WITKACY W TORUNIU