Korzystając z serwisu internetowego wyrażasz zgodę na używanie plików cookie. Pliki cookie możesz zablokować za pomocą opcji dostępnych w przeglądarce internetowej. Aby dowiedzieć się więcej, kliknij tutaj.
x
X
ZAPLANUJ SWÓJ SPACER
TEATR IM. WILAMA HORZYCY
Plac Teatralny 1
Teatr im. W. Horzycy w Toruniu (pod tą nazwą od 1960 r.) – jedyny teatr dramatyczny w Toruniu. Mieści się w pięknym budynku zaprojektowanym przez wiedeńską pracownię architektoniczną H. Helmera i F. Fellnera na potrzeby Stadttheater Thorn istniejącego od 1904 do 1920 r., kiedy powstał Państwowy Teatr Narodowy – pierwszy polski teatr publiczny w Toruniu.
Pierwszy dyrektor tej sceny Franciszek Frączkowski zainaugurował sezon teatralny 1920/1921 premierą Zemsty A. Fredry, a zakończył Dziadami A. Mickiewicza w układzie S. Wyspiańskiego. Teatr jako jedna z nielicznych scen w Polsce utrzymywał się początkowo z dotacji państwowych.
Od 1904 r. w bliskim sąsiedztwie gotyckiej Starówki Torunia stoi jasna sylwetka eklektycznego teatru miejskiego według projektu znanej wiedeńskiej pracowni architektonicznej Ferdinanda Fellnera i Hermanna Helmera, którzy projektowali teatry w wielu miastach Europy pod rządami pruskimi i austrowęgierskimi. W architekturze tego budynku elementy barokowe i rokokowe łączą się z secesyjnymi. W fasadzie rzuca się w oczy wielkie, trójdzielne okno ryzalitu portalowego zamknięte łukiem. Oznaką secesji są miękko poprowadzone linie oraz motywy roślinne w ornamentach. W pierwotnej wersji owal fasady był zwieńczony po obu stronach pylonami z orłami Rzeszy, co można zobaczyć na starych pocztówkach przedstawiających Stadttheater Thorn i Teatr Miejski w międzywojniu. Pylony z orłami zostały usunięte podczas II wojny światowej, kiedy też zburzono magazyn na dekoracje usytuowany tuż za teatrem. Drugi budynek, w którym dziś mieszczą się gabinety dyrekcji, administracja teatru i nade wszystko Scena na Zapleczu, został zbudowany dopiero w 1988 r. według projektu toruńskiego architekta Czesława Sobocińskiego. Łączy go z tzw. „dużym teatrem” podziemne przejście.
Niemieccy mieszczanie rozpoczęli starania o budowę całkiem nowego budynku teatru miejskiego w 1865 r. Dopięli swego dopiero po 40 latach. Stadttheater Thorn stanął na obrzeżach Starego Miasta przy byłej Bramie Chełmińskiej, na zasypanej fosie zamkowej, co wkrótce przyniosło problemy z oddziaływaniem wilgoci (pierwszy poważny remont odbył się już w 1906 roku!). Teatr mieścił 809 widzów (razem z miejscami stojącymi), został nowocześnie wyposażony. W wystroju dominowało złoto i purpura. Teatr realizował kulturalne aspiracje miejscowego mieszczaństwa niemieckiego, a także miał się stać bastionem kultury niemieckiej w opozycji do coraz silniejszych dążeń polskich stowarzyszeń i organizacji. 30 września 1904 r. na inaugurację zagrano spektakl Als die Preussen kamen (Kiedy przyszli Prusacy) według dramatu toruńskiego lekarza Ottona Lindaua, który chciał w ten sposób przypomnieć przejęcie Torunia przez Prusaków podczas drugiego rozbioru Polski.
28 listopada 1920 r. rozpoczął działalność Państwowy Teatr Narodowy z dyrektorem Franciszkiem Frączkowskim, który na inaugurację wyreżyserował Zemstę A. Fredry, a sezon zakończył Dziadami A. Mickiewicza w układzie S. Wyspiańskiego (1921). Teatr jako jedna z nielicznych scen w Polsce utrzymywał się początkowo z dotacji państwowych. Jako scena kresowa miał służyć propagowaniu dzieł polskiej literatury, języka i kultury. Wkrótce przeszedł jednak pod opiekę władz miasta i do wybuchu II wojny światowej borykał się z problemami finansowymi, próbując się ratować rozrywkowym repertuarem. W okresie przedwojennym warto odnotować dyrekcje Mieczysława Szpakiewicza (1921-1924), Karola Bendy (1924-1926 i 1930-1932) oraz Władysława Jana Brackiego (1934-1939), który przekształcił teatr w scenę objazdową, obejmującą wszystkie większe miasta Pomorza, z Gdańskiem włącznie.
Po wojnie decyzją władz teatr toruński został połączony ze sceną bydgoską. Okresem świetności można nazwać w tym czasie tylko trzyletnią dyrekcję Wilama Horzycy (1945-1948), „wielkie dni małej sceny” według określenia Lidii Kuchtówny. Dyrekcja Horzycy, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego teatru monumentalnego, przyniosła świetne inscenizacje wielkiej klasyki polskiej i obcej: od Szkoły żon Moliera (1945), przez Sen nocy letniej W. Szekspira (1946), Za kulisami i Tyrteja C. Norwida (1946), po Wesele S. Wyspiańskiego (1946) i Romea i Julię W. Szekspira (1946). Wszystkie wymienione spektakle ze scenografiami Leonarda Torwirta. W uznaniu zasług W. Horzycy w 1960 r. podczas inauguracji II Festiwalu Teatrów Polski Północnej nadano teatrowi jego imię.
Dzięki staraniom dyrekcji i profesorów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, m.in. Stefana Srebrnego, teatr uzyskał autonomię w 1961 r. Kluczowa okazała się dyrekcja Hugona Morycińskiego (1958-1972), który czuł się wychowankiem Reduty i kontynuatorem stylu inscenizacyjnego Leona Schillera. Moryciński powołał do życia Festiwal Teatrów Polski Północnej (1959-1989), pierwszy tego rodzaju w Polsce. Równie ważną postacią w historii TWH była Krystyna Meissner (1983-1996), którą cechowało zamiłowanie do dramaturgii współczesnej i klasyki, zwłaszcza polskiej, nierzadko uwspółcześnianej i nawiązującej aluzyjnie do rzeczywistości pozateatralnej. Meissner wprowadziła do repertuaru regularne premiery spektakli muzycznych (od Czarodziejskiego fletu W. A. Mozarta, reż. J. Pieczuro, 1985, po Krakowiaków i Górali W. Bogusławskiego, reż. A. Rozhin, 1994). Ponadto stworzyła silny, wyrównany zespół aktorski, powołała w miejsce FTPP Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Kontakt” (1991), uruchomiła Scenę na Zapleczu (1994).
Od 1997 r. dyrektorem naczelnym TWH jest Jadwiga Oleradzka, absolwentka polonistyki UMK w Toruniu, seminarzystka Edwarda Csató. Kierownikami artystycznymi u jej boku byli Andrzej Bubień (od 1997 r.) i Iwona Kempa (od 2006 r.), a od 2013 r. tę funkcję pełni Bartosz Zaczykiewicz. Teatr im. Wilama Horzycy jest samorządową instytucją kultury pod nadzorem marszałka województwa kujawsko-pomorskiego.
CZYTAJ DALEJ
CIEKAWOSTKI
► 3 lipca 1926 roku Hamlet Williama Szekspira został zagrany na dziedzińcu Ratusza Staromiejskiego w mrokach nocy lipcowej rozświetlanych reflektorami. Było to toruńskie wcielenie myśli Stanisława Wyspiańskiego ze Studium o Hamlecie. Księcia duńskiego zagrał sam reżyser Karol Benda.
► W sezonie 1931/1932 do zespołu teatru toruńskiego dołączył Władysław Hańcza (właśc. Władysław Tosik), po wojnie wybitny aktor teatralny i filmowy. W przedwojennym Toruniu grał pomniejsze role, rzadko tak istotne jak Albin w Ślubach panieńskich w reż. Karola Bendy (premiera: 19 marca 1932 r.). Co ciekawe, w 1932 r. Hańcza znalazł się w zespole ściśle współpracującej z teatrem miejskim, ale wyłączonej z jego oficjalnych struktur organizacyjnych, ciechocińską Operą Zdrojową. Andrzej Różański, recenzent muzyczny „Słowa Pomorskiego” pisał o ciechocińskiej premierze Rigoletta: „Prawdziwą niespodzianką, i to bardzo miłą, był występ p. W. Hańczy w partii Sparafucile. Okazało się, że jest on nie tylko dobrym aktorem dramatycznym, ale i śpiewakiem o niepoślednich zaletach głosowych.” („Słowo Pomorskie” 1932, nr 190, s. 5). Przed toruńskim multipleksem „Cinema City” stoi dziś pomnik Kargula i Pawlaka, postaci z komediowej trylogii Sylwestra Chęcińskiego zagranych właśnie przez Władysława Hańczę i Wacława Kowalskiego.
► W Teatrze im. W. Horzycy odbyła się 21 grudnia 1957 r. polska prapremiera Tramwaju zwanego pożądaniem w reż. Marii d’Alphonse, która zaczynała karierę po II wojnie światowej w Poznaniu jako reżyserka spektakli lalkowych, w latach 1955–1958, a więc w czasach odwilży październikowej, pełniła funkcję kierownika artystycznego Teatru Ziemi Pomorskiej (scena w Toruniu).
► Od 2003 r. Uniwersytet Mikołaja Kopernika przyznaje „nagrodę dla autorów najważniejszego wydarzenia artystycznego sezonu w Teatrze im. W. Horzycy. Laureatami byli jak dotąd aktorzy (m.in. Maria Kierzkowska, Grzegorz Wiśniewski), reżyserzy (m.in. Iwona Kempa) oraz całe przedstawienia (np. Prezydentki W. Schwaba w reż. K. Raua, Ślubuję ci miłość i wierność J. Haya w reż. I. Kempy). Za osiągnięcia w sezonie 2013/2014 została nagrodzona aktorka-debiutantka Julia Sobiesiak.
► 8 października 2004 r. odbyła się w Teatrze im. W. Horzycy premiera Ślubu Witolda Gombrowicza w reżyserii znanego z Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Kontakt” estońskiego artysty Elmo Nüganena. W roli Ojca wystąpił wielki aktor Eimuntasa Nekrošiusa Vladas Bagdonas, oklaskiwany przez publiczność „Kontaktu” szczególnie za role Ducha ojca w Hamlecie (1997), Otella (2001, nagroda dla najlepszego aktora festiwalu) i Fausta (2007).
► Kontakt z gwiazdami. Gośćmi Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Kontakt” byli m.in. Augustynowicz, Barba, Bogomołow, Brook, Castorf, Cieplak, Fomienko, Friljić, Ginkas, Gothar, Hermanis, Jarzyna, Koršunovas, Kleczewska, Lupa, Marthaler, Mundruczó, Nekrošius, Ostermeier, Pauwels, Pedajas, Perceval, Platel, Schilling, Staniewski, Stein, Thalheimer, Tuminas, Walz, Wasiljew, Wiśniewski, Wyrypajew, Zelenka.
CZYTAJ DALEJ
WAŻNE DATY
► 30 września 1904 r. – inauguracja działalności nowo wybudowanego Stadttheater Thorn, na otwarcie została wystawiona sztuka toruńskiego lekarza Ottona Lindaua Als die Preussen kamen (Kiedy przyszli Prusacy) z podtytułem: Wspomnienie 24 stycznia 1793 roku w Toruniu.
► Wrzesień 1920 r. – premier Wincenty Witos nominuje Franciszka Frączkowskiego na dyrektora Państwowego Teatru Narodowego w Toruniu.
► 28 listopada 1920 r. – inauguracja działalności pierwszego zawodowego teatru publicznego w Toruniu Państwowego Teatru Narodowego – premiera Zemsty A. Fredry w reżyserii F. Frączkowskiego.
► 5 marca 1921 r. – pierwsza premiera Dziadów A. Mickiewicza w Toruniu w reż. F. Frączkowskiego.
► 28 listopada 1921 r. – pierwsza premiera Wesela S. Wyspiańskiego w Toruniu w reż. M. Szpakiewicza, drugiego dyrektora teatru.
► 7 września 1922 r. – teatr w Toruniu przechodzi pod zarząd miasta, odtąd będzie dzierżawiony dyrektorom wybranym w konkursach lub wyznaczonym przez komisję teatralną.
► 8 lipca 1923 r. – prapremiera W małym dworku St. I. Witkiewicza w reż. Wacława Malinowskiego.
► 26 kwietnia 1924 r. – prapremiera Wariata i zakonnicy S. I. Witkiewicza pod zmienionym tytułem Wariat i pielęgniarka.
► 15 września 1925 r. – rozpoczyna działalność kombinat teatralny Zjednoczone Teatry Pomorskie Bydgoszcz – Toruń – Grudziądz. Przez kilka następnych sezonów Toruń będzie siedzibą zespołu Opery Pomorskiej.
► 15 września 1934 r. – inauguracja działalności objazdowego Teatru Ziemi Pomorskiej pod dyrekcją Władysława Brackiego, do wybuchu II wojny światowej zespół będzie objeżdżał wszystkie większe miasta Pomorza, z Gdańskiem włącznie.
► 22 lutego 1945 r. – tymczasowym dyrektorem Teatru Miejskiego w Toruniu zostaje Kazimierz Rudzki, wkrótce ustępuje miejsca przedwojennemu dyrektorowi Władysławowi Brackiemu.
► 16 czerwca 1945 r. – inauguracja działalności Teatru Ziemi Pomorskiej premierą Dam i huzarów A. Fredry w reż. Stanisława Milskiego. Po perturbacjach finansowych i rezygnacjach dwóch kolejnych dyrektorów funkcję tę obejmuje 25 października Wilam Horzyca, rozpoczynają się „wielkie dni małej sceny” (wg określenia Lidii Kuchtówny).
► 21 grudnia 1946 r. – prapremiera Za kulisami i Tyrteja C. Norwida w reż. W. Horzycy i ze scenografią L. Torwirta.
► 13-22 czerwca 1959 r. z inicjatywy dyrektora Hugona Morycińskiego odbywa się w Toruniu I Festiwal Teatrów Polski Północnej, do 1989 r. odbędzie się trzydzieści edycji. Podczas inauguracji II FTPP, w 40-lecie teatru polskiego w Toruniu, teatr otrzymuje imię Wilama Horzycy.
► 3 stycznia 1970 r. – premiera Hamleta w reż. Jana Maciejowskiego ze scenografią Zofii Wierchowicz, Hamleta gra Marek Bargiełowski.
► 1 września 1983 r. – dyrektorem Teatru im. W. Horzycy zostaje Krystyna Meissner – na następne trzynaście i pół sezonu.
► 2 grudnia 1989 r. – debiut reżyserski Piotra Cieplaka, w Toruniu wystawia dwie jednoaktówki A. Fredry Pierwsza lepsza i Jestem zabójcą.
► 25 maja-1 czerwca 1991 r. – po likwidacji pogrążonego w kryzysie FTTP Krystyna Meissner organizuje Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Kontakt” jako miejsce „zszywania Wschodu z Zachodem”.
► 9 stycznia 1994 r. – inauguracja działalności „Sceny na Zapleczu”, premiera Zemsty A. Fredry w reż. K. Meissner.
► 1 marca 1994 r. – premiera Krakowiaków i Górali W. Bogusławskiego w reż. Andrzeja Rozhina. Spektakl zostanie rok później obsypany nagrodami na XX Opolskich Konfrontacjach Teatralnych „Klasyka Polska".
► 18 września 1994 r. – młody reżyser Krzysztof Warlikowski wystawia w Toruniu swój pierwszy spektakl Szekspirowski, Kupca weneckiego w scenografii Małgorzaty Szczęśniak, z Włodzimierzem Maciudzińskim w roli Shylocka.
► 1 stycznia 1997 r. – nowym dyrektorem naczelnym Teatru im. W. Horzycy zostaje Jadwiga Oleradzka, prowadzi teatr do dziś, u jej boku zmieniali się dyrektorzy artystyczni: Andrzeja Bubienia zastąpiła w 2006 r. Iwona Kempa, a ją w 2013 r. Bartosz Zaczykiewicz.
► 21–27 maja 2011 r. - pierwsza edycja Festiwalu Debiutantów „Pierwszy Kontakt”, będzie się odbywał co dwa lata na zmianę z międzynarodowym „dużym Kontaktem”.
CZYTAJ DALEJ
CIEKAWE POSTACI
Mieczysław Szpakiewicz
(1890–1945) – aktor i reżyser, wychowanek Reduty, w której dublował m.in. słynną rolę Przełęckiego wykreowaną przez Juliusza Osterwę w Uciekła mi przepióreczka S. Żeromskiego. Jako dyrektor Teatru Narodowego w Toruniu w latach 1921–1924 konsekwentnie budował repertuar ważnej kresowej sceny z połączenia lekkiego repertuaru rozrywkowego oraz wielkiej dramaturgii polskiej i obcej. Wyreżyserował Wesele (także rola Poety), Sędziów, Śluby panieńskie (rola Albina), Księcia Niezłomnego (tu zagrał rolę tytułową) i Dziady (Gustaw-Konrad). Z Torunia odszedł po próbie samobójczej spowodowanej napięciami w zespole, wrócił w 1945 r. wraz z repatriowanym z Wilna zespołem teatru dramatycznego. Zmarł 16 czerwca 1945 r. i został pochowany na cmentarzu przy ul. Wybickiego.
Karol Benda
(1893–1942) – właściwie Karol von Spitzbart, warszawianin ze spolonizowanej rodziny niemieckiej, aktor i reżyser, w Toruniu dwukrotnie dyrektor Teatru Miejskiego w latach 1924–1926 i 1930–1932. Z jego inicjatywy powstał swego rodzaju holding teatralny Zjednoczone Teatry Pomorskie Toruń – Bydgoszcz – Grudziądz, na scenie toruńskiej działał wtedy zespół Opery Pomorskiej, dający regularnie premiery znanych oper, operetek i lekkich spektakli muzycznych. W pamięci toruńskich widzów dyrektor Benda zapadł zarówno jako dyrektor-bankrut, któremu ZASP odmówił konwencji i zmusił do odejścia w trakcie sezonu 1925/1926, jak też sceniczny amant: książę Hamlet (dwukrotnie), Gucio w Ślubach panieńskich A. Fredry, Student w Ptaku J. Szaniawskiego, Don Juan Tenorio i Kordian. Zmarł na atak serca podczas przedstawienia komedii Kochanek to ja w 1942 r. w okupowanej Warszawie.
Wilam Horzyca
(1889–1959) – jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego teatru monumentalnego wywiedzionego z Lekcji szesnastej Adama Mickiewicza i „lekcji” wielkiej reformy teatru. Kierował Teatrem Ziemi Pomorskiej w Toruniu przez trzy sezony (25 października 1945 – 30 sierpnia 1948). Jako inscenizator zrealizował wiele świetnych inscenizacji klasyki polskiej i obcej: od Szkoły żon Moliera (1945), przez Sen nocy letniej W. Szekspira (1946), Za kulisami i Tyrteja C. Norwida (1946), po Wesele St. Wyspiańskiego (1946) i Romea i Julię W. Szekspira (1946). Łączyły one najlepsze tradycje przedwojennej scenografii inspirowanej awangardowymi nurtami w malarstwie (współpraca ze scenografem Leonardem Torwirtem) z wielką wagą brzmienia słowa poetyckiego, jego rytmiczności i muzyczności.
Hugon Moryciński
(1904–1973) – przed II wojną światową współpracownik Reduty i student reżyserii w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej pod kierunkiem Leona Schillera. Po wojnie długoletni dyrektor teatru w Toruniu (1958–1972, najpierw Państwowych Teatrów Ziemi Pomorskiej, od 1961 r. samodzielnej sceny w Toruniu). Wyreżyserował m.in. Przepióreczkę S. Żeromskiego (na inaugurację), Noc listopadową S. Wyspiańskiego, Rewizora N. Gogola i Dziady A. Mickiewicza. Za sprawą młodych reżyserów (Kazimierza Brauna, Romana Kordzińskiego, Krystyny Meissner) pojawiały się w repertuarze także inscenizacje dramaturgii współczesnej. Moryciński stworzył ważną przestrzeń artystycznych konfrontacji, powołując do istnienia w 1959 r. Festiwal Teatrów Polski Północnej.
Krystyna Meissner
(ur. 1933) – absolwentka polonistyki UW i reżyserii na warszawskiej PWST, dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru im. W. Horzycy w Toruniu została jako pierwsza kobieta w historii tej sceny w 1983 r. (wcześniej w latach 1955–1958 funkcję kierownika artystycznego pełniła tylko Maria d’Alphonse). Do końca 1996 r. zaznaczyła się mocno jako reżyserka inscenizacji klasyki polskiej oraz dramaturgii rosyjskiej i radzieckiej, zbudowała silny i wyrównany zespół teatralny, śmiałym ruchem zlikwidowała szacowny, acz skostniały Festiwal Teatrów Polski Północnej, tworząc w jego miejsce Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Kontakt”. Zrobiła to u progu przemian politycznych i społecznych w Polsce i Europie. Ostatnia edycja FTPP zakończyła się 27 maja 1989 r., tydzień przed słynnymi wyborami czerwcowymi, festiwal „Kontakt” miał pierwszą edycję w 1991 r., poprzedzoną minifestiwalem teatru Jonasa Vaitkusa w 1990 r. Po drodze był rząd Mazowieckiego, aksamitna rewolucja w Czechosłowacji, egzekucja Nicolae Ceausescu w Rumunii, upadek muru berlińskiego i zjednoczenie Niemiec. Trudno o lepsze wyczucie dziejowej chwili.
BIBLIOGRAFIA ORAZ LINKI
► 80 lat teatru w Toruniu, red. Janusz Skuczyński, Toruń 2000
► Lidia Kuchtówna, Wielkie dni małej sceny. Wilam Horzyca w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Toruniu 1945–1948, Wrocław 1972.
► Stanisław Kwaskowski, Teatr w Toruniu 1920-1939, Gdańsk-Bydgoszcz 1975.
► Bogusław Mansfeld, Kazimierz Wajda, Teatr w Toruniu, Warszawa-Poznań 1978.
► Marek Podlasiak, Deutsches Theater in Thorn. Vom Wander- zum ständigen Berufstheater (17.-20. Jahrhundert), LIT Verlag, Berlin 2008.
► Artur Duda, Alchemia teatru, Toruń 2010.
