X

ZAPLANUJ SWÓJ SPACER

NIEMIECKIE, RADZIECKIE I POLSKIE SCENY LEGNICY

1,799 km
 
Trudna historia Legnicy - najpierw pod niemiecką, a potem radziecką okupacją, zapisała się także w budynkach kulturalnych tego miasta. Hubert Michalak oprowadzi nas po miejscach związanych z teatrem, których historia sięga daleko poza II Wojnę Światową. Dwoeimy się m.in. jakie języki i kultury mieszały się w nich na przestrzeni wieków.
 
Czas trwania spaceru: 1,5 godz.
Autor: Hubert Michalak
Data publikacji: 20.06.2022
 
Punkty poza trasą spaceru:
 
Zamek Piastowski, ul. Zamkowa 1
Już w VIII wieku na terenie dzisiejszego Zamku istniało osadnictwo. Pod koniec XII wieku wzniesiono tu pierwszą murowaną warownię na ziemiach polskich, z której do dziś zachowały się dwie średniowieczne wieże. Obecnie gmach służy celom edukacyjnym i jest przestrzenią wystawienniczą, na dziedzińcu niekiedy odbywają się przedstawienia.
Z Zamkiem wiąże się najwcześniejsze potwierdzenie aktywności teatralnych na tych ziemiach: w grudniu 1559 roku cesarz Ferdynand I Habsburg wydał zakaz urządzania „maskarad i spektakli” podczas karnawału, na złość legnickiemu księciu Fryderykowi III, z którym był w sporze.
 
Dom kultury im. Gerszona Dua/Teatr żydowski/Wojewódzki Dom Kultury/Ośrodek Nowy Świat, ul. Nowy Świat 18-20
W 1919 otwarto w tym budynku kino Jupiter-Lichtspiele. Później kamienicą zarządzał niemiecki urząd pocztowo-telekomunikacyjny, a po zakończeniu II wojny światowej zaczął w nim działać legnicki oddział Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce. 14 stycznia 1951 TSKŻ uruchomiło pod tym adresem Dom Kultury im. Gerszona Dua z salą widowiskową na 600 miejsc, dość dużą sceną i płaską widownią.
Miejsce to przez lata skupiało żydowską mniejszość miasta. Na scenie występował legnicki niezawodowy teatr żydowski, gościnie grały Dolnośląski Teatr Żydowski z Wrocławia oraz Państwowy Teatr Żydowski im. Ester Rachel i Idy Kamińskich z Warszawy, budynek mieścił ponadto m. in. bibliotekę, chór i orkiestrę dętą. W 1968 Prezydium Miejskiej Rady Narodowej przejęło budynek czyniąc z niego przestrzeń impresaryjną dla występów kabaretowych i muzycznych.
Obecnie jest to jedna z legnickich scen teatralnych (grane tu są przedstawienia repertuarowe Teatru im. Modrzejewskiej oraz spektakle pokazywane w ramach Międzynarodowego Festiwalu Miasto) i siedziba Ośrodka Nowy Świat.
 
Scena na Piekarach, Przystanek Piekary, ul. Izerska 35 i 36
Scena na Piekarach była lokalnym fenomenem: wynajęty pawilon Cefarmu stał się miejscem prezentacji ważnych premier Teatru im. Modrzejewskiej, m.in. przedstawienia „Made in Poland”, które zainaugurowało działalność miejsca (prem. 21 listopada 2004). Przez siedem lat teatr zagrał tam niemal trzysta przedstawień, wśród nich ważne, doceniane w kraju i za granicą premiery, prowadził również działania edukacyjne. 28 czerwca 2011 działalność sceny zakończyła się – teatru nie było stać na zakup pawilonu.
Kilka lat później, 6 września 2020, teatr uruchomił w budynku obok pawilonu Cefarmu Przystanek Piekary. To miejsce spotkań, debat, projekcji i warsztatów, przestrzeń rozwijająca działalność edukacyjną teatru.
 
  • 1.

    CONZERTHAUS/CENTRAL-THEATER/KINO POLONIA/TEATR DLA WSZYSTKICH/KINO OGNISKO | ul. Skarbowa 2

    Budynek powstał w miejscu dawnej loży wolnomularskiej w 1896 roku jako Central-Theater (funkcjonowała również nazwa Concerthaus). Parterową widownię obiegał szereg lóż, również balkon podzielony był na loże, a nad całą widownią znajdował się sufit z przeszkleniami. Scena była wystarczająca dla objazdowych rozrywkowych teatrów w typie variété (pierwszy spektakl: 25 września 1897). Od 1918 w budynku odbywały się projekcje filmowe, a od 5 maja 1945 działało tu polskie kino Polonia (później: Ognisko).
    Znaczącym okresem w dziejach budynku była działalność Ireny Solskiej, która od października 1948 do sierpnia 1949 prowadziła tam Teatr dla Wszystkich, scenę dramatyczną łączącą zespół aktorski z Kłodzka i nieprofesjonalnych lalkarzy legnickich (inauguracja: premiera „Tu mówi Tajmyr”, 15 stycznia 1949). Teatr występował przede wszystkim w terenie, przygotował 4 premiery i zagrał 80 przedstawień dla 24 413 widzów. Został rozwiązany po niespełna jedenastu miesiącach działalności ze względu na nikłe wsparcie finansowe ze strony Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz władz lokalnych.
    Po otwarciu kina wielosalowego w Galerii Piastów (2009) Kino Ognisko zostało zamknięte.
    • 1,008 km
    18 min
  • 2.

    AUGUSTE VICTORIA SCHULE/DOM OFICERA/KURIA BISKUPIA I WYŻSZE SEMINARIUM DUCHOWNE | Ul. Jana Pawła II 1

    Pierwotnym przeznaczeniem tego wzniesionego w 1909 budynku była szkoła dla dziewcząt im. cesarzowej Augusty Viktorii. Po zakończeniu II wojny światowej stał się on siedzibą Domu Oficera Armii Radzieckiej. To tam rozpoczął pracę Dramatyczny Teatr Domu Oficera Armii Czerwonej (nazywany w dokumentach wewnętrznych „zespołem pieśni, tańca i teatru Armii Czerwonej” albo „teatrem muzycznym Domu Oficera”). W budynku działał również zespół muzyki estradowej i zespół kameralny.
    Rok 1946 ogłoszony w ZSRR Rokiem Kultury, przyniósł zmianę: teatr przeniósł się z Domu Oficera do odnowionego budynku w rynku. Budynek dawnej szkoły żeńskiej przekazano kościołowi katolickiemu 26 stycznia 1992.
     
    • 0,456 km
    8 min
  • 3.

    AKADEMIA RYCERSKA | Ul. Chojnowska 2

    Zadaniem tego miejsca wybudowanego w latach 1709 – 1802 było przygotowanie młodzieży szlacheckiej przez trzyletnią edukację do pełnienia funkcji państwowych i wojskowych. Pod koniec XVIII wieku placówka przekształcała się w szkołę średnią, w wieku XIX stała się gimnazjum. Była miejscem prezentacji teatralnych zespołów objazdowych od końca XVIII wieku do lat 40. wieku XIX.
    Po zakończeniu II wojny światowej budynkiem zarządzała Armia Radziecka, stronie polskiej przekazano go dopiero w 1978 roku. Obecnie pracuje w nim m.in. administracja miejska i oddział Muzeum Miedzi.
    • 0,113 km
    2 min
  • 4.

    KOLEGIUM JEZUICKIE | Ul. Ojców Zbigniewa i Michała 1

    Budynek został wzniesiony przy kościele zbudowanym jeszcze w XIII wieku, a na przełomie XVII i XVIII wieku przekazanym jezuitom. Zakonnicy zburzyli stary gmach ze względu na jego zły stan techniczny i postawili nowy, zachowując jedynie dawne prezbiterium. Przy kościele św. Jana w latach 1701-1706 (inne źródła podają 1708) wzniesione zostało kolegium jezuickie. Elementem jezuickiego programu nauczania były też występy teatralne.
     
    Prezentacje sceniczne pojawiły się jednocześnie w programach szkoły świeckiej: żacy tworzyli przedstawienia oparte na Biblii, historii starożytnej i współczesnej. Świecki i jezuicki teatr w mieście konkurowały ze sobą, dzięki czemu widzowie mogli oglądać przez pewien czas dwa razy więcej przedstawień (o ile były otwarte dla publiczności). Teatr szkolny zniknął z programu nauczania szkół świeckich po zakończeniu wojen śląskich (po 1763), teatr jezuicki został zlikwidowany ze względu na kasatę zakonu (1773).
    Obecnie w budynku prowadzona jest działalność oświatowa zakonu franciszkanów.
    • 0,205 km
    3 min
  • 5.

    RYNEK

    Plac rynku to aż trzy przestrzenie związane z historią teatru w Legnicy. Sam rynek, w dni targowe pełen kupców i kupujących, przyciągał ulicznych artystów świeckich. Byli to głównie soliści lub niewielkie trupy teatralne prezentujące popisy cyrkowe, komedie lub farsy grane głównie w dni targowe.
     
    Na rynku grano zapewne również przedstawienia religijne, wśród których najbardziej znanymi były misteria pasyjne. Jednak związany z katolicyzmem teatr religijny był w Legnicy ośmieszany i zwalczany z uwagi na silne wpływy reformacji. Wzniesiony w latach 1379-1386 budynek sukiennic był nie tylko miejscem handlu, lecz także przestrzenią do ćwiczeń fechtunku i śpiewu (w sali balowej na piętrze). Gdy po wschodniej stronie rynku stanęły Kamienice Śledziowe zasłaniające światło słoneczne (przed 1574), sala balowa została przemianowana na „czarną salę”. To tam grywane były przedstawienia objazdowych trup aktorskich, gdy teatry zniknęły ze szkół. Budynek przestał pełnić swe funkcje pod koniec XVI wieku, a w 1833 niespodziewanie zawaliła się ściana szczytowa. Sukiennice rozebrano, a na ich miejscu wzniesiono Stadttheater Liegnitz (obecnie: Teatr im. Heleny Modrzejewskiej).
     
    Trzecim miejscem, w którym odbywały się prezentacje teatralne był Dom Kupiecki, od 1592 stojący naprzeciwko Sukiennic. Oprócz stoisk kupieckich i warsztatów rzemieślniczych na parterze, w jego górnych salach odbywały się działania muzyczne, tańce i fechtunek (nazywano go niekiedy „Domem Tańców”). Również tam prezentowały się przyjezdne zespoły aktorskie, które ceniły sobie tę przestrzeń wyżej, niż „czarną salę” w Sukiennicach. Ostatni spektakl na scenie Domu Kupieckiego zagrano 4 kwietnia 1842, budynek następnie został rozebrany, a na jego miejscu stanął nowy gmach, w którym obecnie znajdują się punkty handlowo-usługowe i mieszkania prywatne.
    • 0,017 km
    1 min
  • 6.

    STADTTHEATER LIEGNITZ / TEATR IM. HELENY MODRZEJEWSKIEJ | Ul. Rynek 39

    Budynek projektu Carla Ferdinanda Langhansa wzniesiono w latach 1841-1842, maksymalnie wykorzystując ciasnotę działki w centrum miasta. Otwarcie Stadttheater Liegnitz odbyło się 25 grudnia 1842 roku pokazem Syna puszczy w wykonaniu zespołu objazdowego. Przez nieco ponad sto lat funkcjonowania legnicka scena gościła wielkie nazwiska sceny, z powodzeniem prezentowała przedstawienia popularne i klasykę wystawiając około czterdziestu premier rocznie.

    We wrześniu 1944 roku wszystkie teatry na terenie III Rzeszy zostały zamknięte, a ich pracownicy odesłani do zadań specjalnych. Po zakończeniu II wojny światowej Legnica została dołączona do Polski, a na jej terenie zaczęło długoterminowo stacjonować wojsko radzieckie. Już listopadzie 1946 Armia Czerwona przejęła budynek i otworzyła tam Rosyjski Teatr Dramatyczny Północnej Grupy Wojsk, który grał nieprzerwanie aż do 1964. W 1965 roku Polacy otworzyli w budynku Legnicki Dom Kultury, a w 1977 – Teatr Dramatyczny w Legnicy (inauguracja: Lato w Nohant, 23 listopada 1977, choć pierwszą chronologicznie premierą teatru był spektakl dla młodzieży Czwórka z podwórka pokazany na scenie Młodzieżowego Domu Kultury 29 października 1977).

    W latach 90. teatr został wchłonięty przez Wojewódzki Dom Kultury. Dopiero Jacek Głomb, który w 1994 zaczął swoją dyrekcję, przywrócił scenę do życia i wprowadził ją w ogólnopolski (a później również międzynarodowy) obieg artystyczny. W 1999, gdy teatr ostatecznie oderwał się od WDK, przyjął imię Heleny Modrzejewskiej.