1.
W pawilonie po dawnym szpitalu wojskowym, w jego podziemiach w latach 1977–1980 działał niezależny Teatr na Rozdrożu. To tutaj wystąpili Jacek Kaczmarski i Przemysław Gintrowski, prezentując pierwsze wykonanie legendarnych Murów. Ich entuzjastyczne przyjęcie przez widownię skłoniło władze do nagłego zamknięcia teatru. W 2004 roku budynek został przekazany Instytutowi Teatralnemu im. Zbigniewa Raszewskiego, a następnie – przebudowany i przystosowany do nowych potrzeb. Działa tu sala teatralna, w której odbywają się kameralne spektakle, czytania sztuk, koncerty, konferencje, promocje książek i inne wydarzenia z teatrem związane
12 stycznia 1578 w drewnianym dworze w Jazdowie należącym do Anny Jagiellonki po raz pierwszy wystawiono Odprawę posłów greckich Jana Kochanowskiego. Przedstawienie to uświetniło uroczystości weselne Jana Zamoyskiego i Krystyny Radziwiłłówny.
Do spektaklu stworzono kosztowne dekoracje, najprawdopodobniej inspirowane wzorcami czerpanymi od Andrea Palladia. Inscenizacją zajął się doktor Wincenty Oczko, a wykonawcami byli zapewne młodzieńcy z magnackich rodów. Widownia składała się z niezwykle dostojnych osób z parą królewską (Stefan Batory i Anna Jagiellonka) na czele. W drugiej połowie XVII wieku na Zamku Ujazdowskim działał teatr dworski Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, wpływowego magnata a jednocześnie jednego z najwybitniejszych dramatopisarzy staropolskich.Teatr Mały (Petit Théâtre) mieścił się w zbudowanym w stylu chińskim pawilonie zwanym wcześniej Trou Madame (nazwa budynku pochodziła od tytułu popularnej w XVIII w. gry, polegającej na wtaczaniu krążków do specjalnych bramek). Teatr powstał w 1782 roku i działał prze około 6 sezonów. Stopniowo rozbudowywany wzbogacał się o kolejne dekoracje i maszyny. Według Marka Kwiatkowskiego w jego wyposażeniu znajdowały się m.in. malowane dekoracje (gabinet, las z prospektem, chałupa chłopska czy krajobraz) oraz ozdobna kurtyna. Wspomina się także fantastyczną „maszynę dla anioła” oraz urządzenie do robienia grzmotów.
Na łazienkowskiej scenie wystawiano głównie francuskie opery komiczne, możliwe że odgrywano tam także chiński teatr cieni. Architektem budynku był najprawdopodobniej Dominik Merlini, a głównym dekoratorem Jan Bogumił Plersch. Po wybudowaniu okazałego Teatru Królewskiego w Starej Oranżerii Teatr Mały stracił na znaczeniu. W 1795 roku był tam już skład rzeźb.Prowizoryczny Teatr na Kępie czy też Teatr na Wyspie z widownią istniał już z pewnością w 1789 roku, co wiemy między innymi z gwaszu autorstwa Jana Piotra Norblina, na którym z perspektywy łazienkowskiego pałacu widzimy ustawioną nad wodą, nakrytą namiotem konstrukcję. Zgodnie z życzeniami króla Stanisława Augusta, który chciał organizować w Łazienkach duże widowiska plenerowe, teatr poddawany był ciągłej rozbudowie.
Scena teatru przedstawia ruiny antyczne w porządku korynckim. W niszy stoi gipsowy posąg przedstawiający Florę, poniżej znajduje się kamienny lew, wyrzucający z paszczy wodę, dostarczaną niegdyś za pomocą maszyny hydraulicznej. Za czasów Stanisława Augusta attykę widowni Amfiteatru zdobiło szesnaście posągów wybitnych dramaturgów(Ajschylosa, Eurypidesa, Sofoklesa, Arystotelesa, Menandra, Plauta, Tercjusza, Seneki, Szekspira, Calderona, Racine’a, Moliera, Metastasia, Lessinga, Trembeckiego i Niemcewicza), które ze względu na stan techniczny, w latach 20. XX wieku, zastąpiono ośmioma rzeźbami poetów autorstwa Stanisława Jakubowskiego. Amfiteatr, z wyodrębnioną lożą królewską, zdobią także posągi Gladiatora i Kleopatry.Historia Teatru Stanisławowskiego w Łazienkach związana jest z historią Starej Oranżerii. Stanisław August – mecenas i kolekcjoner, nie tylko gromadził malarstwo, rzeźbę czy grafikę ale również był patronem sztuk teatralnych. W Łazienkach Królewskich za czasów jego panowania funkcjonowały aż trzy teatry. Teatr Mały, który najkrócej pełnił swe funkcje, teatr otwarty dla publiczności – Amfiteatr i najokazalszy z nich wszystkich – teatr dworski w Oranżerii.
Król zadanie zaprojektowania najważniejszej sceny w Łazienkach zlecił swemu nadwornemu architektowi, pochodzącemu z Włoch, Dominikowi Merliniemu. Zrealizował on koncepcję zakładającą połączenie budynku teatru z oranżerią – rozwiązanie dość powszechne w ówczesnych czasach.Teatr, mogący pomieścić 200 widzów, posiada znakomitą akustykę dzięki drewnianym ścianom, pokrytym malarstwem imitującym marmur. Widownia, na planie kwadratu składa się z parteru z amfiteatralnie ustawionymi ławkami i z dziewięciu lóż na I piętrze. Środkowa loża, na wprost sceny, przeznaczona była dla króla Stanisława Augusta.