TEATRA W LUBLINIE

1.

KAPLICA ŚW. TRÓJCY NA ZAMKU LUBELSKIM | Stare Miasto

Zwiedzanie Lublina (nie tylko teatralnego) powinno się zaczynać od gotyckiej Kaplicy Trójcy Świętej na Zamku. Wchodzi się do niej przez mieszczące się dziś na Zamku Muzeum Lubelskie. Kaplicę wybudowano najprawdopodobniej w XIV wieku, a przed 1418 rokiem jej ściany zostały pokryte freskami w stylu bizantyjsko-ruskim, których autorem jest znany jedynie z imienia mistrz Andrzej. I właśnie wśród tych fresków, na południowej ścianie prezbiterium, znaleźć można najstarsze zachowane świadectwo obecności teatru w przestrzeni publicznej miasta. Chodzi o fresk przedstawiający Naigrawanie się muzyków, tancerzy, akrobatów z ubranego w królewski strój Chrystusa. Teatr jako narzędzie wyśmiewania Boga i Bóg, który w królewskim kostiumie, także w pewnym sensie przy pomocy teatru, objawia swą prawdziwą, królewską naturę – to (w największym skrócie) zdaje się nam mówić ten najstarszy lubelski traktat o naturze teatru. Zamek był również jednym z miejsc, w których zaczęła się historia lubelskiej alternatywy teatralnej. Po likwidacji więzienia, w 1956 roku na Zamku powołano do życia Lubelski Dom Kultury (późniejszy Wojewódzki Dom Kultury), w ramach którego powstało Studium Kultury Teatralnej. Wychowało ono nauczycieli i instruktorów, których uczniowie współtworzyli lubelskie teatry studenckie i alternatywne.

2.

BRAMA GRODZKA | ul. Grodzka 21

Jedno z najważniejszych miejsc na kulturalnej mapie Lublina. Miejsce szczególne – średniowieczna XIV-wieczna brama, która swój dzisiejszy klasycystyczny kształt zawdzięcza królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i jego architektowi Dominikowi Merliniemu. Przez wieki aż do czasów II wojny światowej było to miejsce spotkania miasta żydowskiego (położonego na Podzamczu) i chrześcijańskiego (stąd nazywano niekiedy tę bramę Żydowską). W 1954 roku w Bramie zaczęło funkcjonować lubelskie Liceum Sztuk Plastycznych (obok niego przez kilka lat w Bramie działało również Liceum Kulturalno-Oświatowe), a po 1979 stała się siedzibą licznych instytucji kultury (w tym m.in. Towarzystwa Kultury Teatralnej, Teatru Wizji i Ruchu, Stowarzyszenia Teatralnego „Gardzienice”, Lubelskiego Studia Teatralnego, Sceny Ruchu, wreszcie w 1992 roku Teatru NN, który dał początek Ośrodkowi „Brama Grodzka” – Teatr NN. Wśród licznych form aktywności tej instytucji (najważniejszą z nich jest troska o pamięć kulturową miasta – ze szczególnym uwzględnieniem żydowskich tradycji Lublina) istotne miejsce zajmuje kultywowanie tradycji lubelskiego ruchu teatru studenckiego i alternatywnego. W Bramie Grodzkiej znajduje się jedno z największych archiwów gromadzących i upowszechniających wiedzę o przeszłości lubelskiej i polskiej teatralnej alternatywy.

3.

KAMIENICA KRZESZOWSKA NA ROGU RYBNEJ I GRODZKIEJ | ul. Grodzka 4

W latach 80-tych XVIII wieku urządzano tu huczne reduty w okresie karnawału, jedno z tych miejsc, gdzie (jak się przypuszcza) mógł grać zespół Leona Pierożyńskiego, którego występy uznaje się za pierwsze przedstawienia teatru publicznego w Lublinie.

4.

PLAC PO FARZE | ul. Archidiakońska 7

Miejsce, gdzie stoi „kościół niewidzialny”, jak pisał Józef Czechowicz, pusty plac z resztkami fundamentów po rozebranej w latach 40-tych XIX wieku Farze pw. Świętego Michała Archanioła, przez lata najważniejszej świątyni chrześcijańskiej Lublina – przy której, jak przypuszcza Julian Lewański, grano w średniowieczu spektakle religijne i zapustne.

5.

TRYBUNAŁ KORONNY | ul. Rynek 1

W okresie Rzeczpospolitej Dwojga Narodów jeden z najważniejszych budynków w mieście – dawny ratusz miejski, który od 1578 roku stał się siedzibą Trybunału Koronnego dla szlachty z Małopolski - najważniejszego sądu apelacyjnego Rzeczpospolitej. Miejsce licznych i burzliwych procesów, z których wiele miało charakter niezwykłych performansów. Najbardziej znana historia związana z tym budynkiem to legenda o sądzie diabelskim, który podobno w 1637 roku osądził nieuczciwych sędziów i przywrócił niesprawiedliwie odebrane dobra pewnej wdowie z Chełmskiego.

6.

KAMIENICA RYNEK 3 | ul. Rynek 3

Na jej froncie znajduje się tablica upamiętniająca narodziny Aleksandra Zelwerowicza w 1877 roku, niestety wprowadza ona w błąd. Barbara Osterloff po dokładnym zbadaniu źródeł ustaliła, że ten wybitny aktor i reżyser przyszedł na świat w domu Zofii Hussar na Żmigrodzie (dawnym Dom Wrońskich, w którym na początku XIX wieku organizowano przedstawienia teatralne).

7.

BAZYLIKA I KLASZTOR OO. DOMINIKANÓW | ul. Złota 9

Jedna z najstarszych budowli miasta (wzniesiona w połowie XIII wieku), w jej południowym skrzydle od 1954 roku mieści Teatr im. Hansa Ch. Andersena (d. Teatr Lalki i Aktora).

8.

TEATR STARY | ul. Jezuicka 18

W 1822 roku, zaledwie po czterech miesiącach prac, Łukasz Rodakiewicz oddał do użytku gmach nowego teatru, który w niewiele zmienionym kształcie dotrwał do dziś. Ten neoklasycystyczny budynek to najstarszy (po krakowskim Teatrze Starym) zachowany obiekt teatralny w Polsce. Niewielki gmach pełnił do 1886 roku rolę najważniejszej sceny w mieście, po czym stał się miejscem występów mniejszych trup teatralnych, cyrkowych, na początku XX wieku zaczął pełnić również funkcję kina. Był również miejscem często wykorzystywanym przez wędrowne teatry żydowskie. Wielokrotnie zmieniał nazwy – od nazwiska właścicieli zwano go Teatrem Makowskich, później Panteonem, Teatrem Powszechnym, jako kino przyjmował nazwy Théâtre Optique Parisien, „Rialto”, a po II wojnie światowej Staromiejskie. Z powodu złego stanu technicznego został zamknięty w 1981 roku, zaczął stopniowo popadać w ruinę. Po kilkudziesięciu latach starań i jednoczesnej dewastacji budynku został w latach 2009-2012 gruntownie odnowiony. Dziś jest siedzibą instytucji kultury „Teatr Stary w Lublinie”, która zaprasza i produkuje spektakle, koncerty, organizuje także projekcje filmowe i spotkania.

9.

TEATR SZKOLNY | ul. Jezuicka 13

W budynku tym mieściła się najstarsza sala teatralna w Lublinie (w skrzydle od ulicy Jezuickiej), w której od 1594 roku wystawiano regularnie przedstawienia aż do kasaty zakonu w 1773 roku. Grano w niej spektakle szkolne, ale również i okolicznościowe przygotowywane m.in. przez Grzegorza Knapskiego (Knapiusa) – słynnego leksykografa i badacza przysłów, Jana Kazimierza Darowskiego – twórcę pełnych rozmachu przedstawień opartych na legendach i wydarzeniach historycznych (zaczerpniętych z żywotów świętych i dziejów Polski). Według zachowanych dokumentów sala była wyposażona w skomplikowaną maszynerię teatralną umożliwiającą realizację widowiskowych i bogatych w efekty przedstawień.

10.

TEATR ŁUKASZA RODAKIEWICZA | ul. Kardynała Stefana Wyszyńskiego 3

Siedemnastowieczny pałac wybudowany przez rodzinę Dłuskich, w XIX wieków przebudowany do dzisiejszego kształtu, w którym trudno dostrzec dawne architektoniczne założenia pałacu. Na początku XIX wieku należał do rodziny Wrońskich i wówczas, po pożarze Komedialni na Korcach w 1803 przeniesiono do tego budynku przedstawienia teatralne. Korzystano z tego gmachu prawdopodobnie do wybudowania Teatru Łukasza Rodakiewicza (dzisiejszego Teatru Starego) w 1822 roku. W tym budynku, należącym wówczas do Zofii Hussar, 14 sierpnia 1877 roku, przyszedł na świat Aleksander Zelwerowicz.

11.

PAŁAC SAPIEHÓW-JABŁONOWSKICH | ul. Królewskiej 13

Wzniesiony na przełomie XVII i XVIII wieku przez Sapiehów jest kolejnym z pałaców na Żmigrodzie, który ma w swej historii teatralny epizod. W czasie I wojny światowej w budynku tym (wówczas Hotelu Wiedeńskim) grywał teatr niemiecki.

12.

KOMEDIALNIA NA KORCACH | dziś Królewska 3

W tym miejscu w 1784 roku Andrzej Mierzyński (aktor Teatru Narodowego) wzniósł (być może przy niewielkim wsparciu władz miasta) pierwszy w historii Lublina budynek przeznaczony w zasadzie wyłącznie na potrzeby teatru. Był to, jak wspomina Kajetan Koźmian, gmach szczupły wprawdzie i nietynkowany, z lożami, lecz bez galerii, gdyż liberii i pospólstwa do niego nie wpuszczano, mógł pomieścić 300 osób. Komedialnia spłonęła w 1803 roku.

13.

PAŁAC PARYSÓW | ul. Bernardyńska 3

Wybudowany przez rodzinę Parysów w połowie XVII wieku obronny pałac, pod koniec XVIII wieku stał się miejscem, gdzie, jak wspominał Kajetan Kożmian, bywały reduty (…), był nawet teatr. Według niektórych źródeł organizowano w nim spektakle również po 1830 roku.

14.

WOJEWÓDZKA BIBLIOTEKA PUBLICZNA IM. H. ŁOPACIŃSKIEGO | ul. Narutowicza 4

Na budynek ten składają się dwie zachowane oficyny dawnego klasztoru pijarów, w którym prawdopodobnie jeszcze w XVIII wieku mogły być organizowane przedstawienia teatralne. Główna część gmachu została wzniesiona w latach 1935-1939 przez Lubelski Związek Pracy Kulturalnej jako „Dom Pracy Kulturalnej”.

15.

TEATR IM. JULIUSZA OSTERWY | ul. Gabriela Narutowicza 17

W 1884 roku, po kilkunastu latach starań, powstaje z inicjatywy lubelskich przedsiębiorców, ziemian i inteligencji spółka „Teatr Lubelski”, która postanawia przy ówczesnej ulicy Namiestnikowskiej wznieść nowy gmach teatru według projektu Karola Kozłowskiego. Po niespełna dwóch latach – w lutym 1886 roku – następuje otwarcie gmachu, który od tej pory staje się najważniejszym punktem na teatralnej mapie miasta. W 1921 roku ówczesny Teatr Wielki zostaje przejęty przez miasto, by do 1948 roku funkcjonować pod nazwą Teatr Miejski. Okres międzywojenny (poza jednosezonowym epizodem dyrekcji Stanisławy Wysockiej 1926-1927) to czas stałej walki o publiczność i przetrwanie. W 1933 roku władze miasta zamykają teatr i do wybuchu II wojny światowej z gmachu korzysta w ramach umowy z miastem Teatr Wołyński z Łucka. W czasie II wojny światowej w budynku działa niemiecki Stadttheater Lublin. W lipcu 1944 roku teatr wraca w polskie ręce, od 1949 roku jest siedzibą Teatru im. Juliusza Osterwy.

16.

CENTRUM KULTURY | ul. Peowiaków 12

Budynek ten został wzniesiony pierwotnie jako siedziba Zgromadzenia Sióstr Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny zwanych w Polsce wizytkami. W 1809 roku został zajęty przez wojska Księstwa Warszawskiego i urządzono w nim lazaret. Jako obiekt wojskowy funkcjonował do 1952 roku. W latach 60-tych studenci archeologii założyli w nim legendarny klub Hades, którego tradycje kontynuuje dziś restauracja Hades-Szeroka działająca w Bramie Grodzkiej. Od 1968 roku budynek jest siedzibą Miejskiego Domu Kultury, później Lubelskiego Domu Kultury, a od 1992 roku Centrum Kultury.

CZYTAJ DALEJ

ZAPLANUJ SWÓJ SPACER